‘Ik schrijf elk jaar mijn goede voornemens op.’

Klik hier voor de krantversie: Jon McGregor interview 1Jon McGregor interview 2

 

Voor zijn vierde roman, ‘Reservoir 13’, won de Engelse schrijver Jon McGregor de Costa Novel Award 2017. In Nottingham praten we over landschap, rituelen en gemeenschappen.

 

Kathy Mathys

 

Hij is de lieveling van heel wat collega-schrijvers met die ingenieuze, ietwat experimentele romans en verhalen van hem. Op shortlists vind je hem altijd terug. Jon McGregor, winnaar van de Impac Dublin Literature Prize, is een virtuoze schrijver, een vernieuwer. Bovendien zit in elk van zijn romans een hartslag, een diepgaande interesse voor mensen en gemeenschappen. Dat merkte je al aan ‘If Nobody Speaks of Remarkable Things’, zijn debuutroman. Net als in ‘Reservoir 13’ wierp de schrijver in dat boek zijn licht op een groep mensen die allen zijdelings betrokken waren bij een ingrijpende gebeurtenis. In ‘Reservoir 13’ verdwijnt een tienermeisje dat met haar ouders op vakantie is. De lokale dorpelingen helpen mee met de zoektocht.

‘Tien jaar geleden schreef ik al een kortverhaal over de zoektocht naar een verdwenen meisje,’ vertelt McGregor. ‘Het speelde zich af op één dag. Dit gegeven liet me niet los en daarom heb ik er een roman over geschreven.’

We zitten in een koffiebar in Nottingham, de plek waar McGregor woont en werkt. Hij klinkt niet lyrisch over de stad, noemt de locatie vooral handig omdat er een universiteit is waar hij creatief schrijven doceert.

‘Het ging me niet om het misdaadelement. De vraag die me interesseerde was deze: hoe is het om deel uit te maken van zo’n zoekactie? Ik kan me voorstellen dat je in het begin van de dag gefocust bent en stil. Na enkele uren zijn je voeten nat, je verveelt je. Je vraagt je af wanneer je naar huis kan om de hond uit te laten.’

‘Reservoir 13’ speelt zich af in het Engelse Peak Disctrict. Het landschap is belangrijk. Toch kwam McGregor toevallig uit bij deze omgeving. In het kortverhaal kamden de deelnemers een heuvel uit. Toen hij besloot om een roman te schrijven rond een verdwijning, ging de schrijver op zoek naar een landschap dat aansloot bij dit eerdere beeld.

‘Ik kwam geregeld in het Peak Disctrict als wandelaar of fietser. Toch had ik geen idee hoe het was om daar dag in dag uit te leven. In het begin vond ik het project spannend. Al mijn eerdere boeken speelden zich af in stedelijke omgevingen. Zou het me lukken om iets te schrijven over landelijk Engeland?’

 

Research op Twitter

 

McGregor laat zien wat er in de dertien jaar na de verdwijning gebeurt met de dorpelingen. Er wordt nog wel over het meisje gepraat, maar de manier waarop verandert. Bovendien gaat het gewone leven door. De boeren doen hun werk, de lokale winkel loopt minder goed, het jaarlijkse schooltoneelstuk wordt opgevoerd. Een vrouw poetst zich te pletter om niet te denken aan haar leven, een lokale tiener herinnert zich het verdwenen meisje, een ongetrouwde boerenzoon legt het aan met elke vrouw van wie hij vermoedt dat ze interesse heeft. De gebeurtenissen zijn niet spectaculair, maar door de manier waarop McGregor vertelt, ontstaat een fascinerend, bijna bedwelmend ritme. De schrijver staat nergens lang bij stil. Hij laat zijn camera uitzwermen over het dorp, is democratisch met zijn aandacht.

Elk hoofdstuk is ongeveer even lang. De schrijver heeft niet alleen belangstelling voor de mensen in het dorp, maar ook voor de dieren uit de omgeving. Een observatie over de lokale slager kan zomaar gevolgd worden door een over de vossen. Ik kan me voorstellen dat een stedeling als McGregor best wat research moest doen voor een roman die vol staat met details over het landelijke leven:

‘Aanvankelijk was ik van plan om veel tijd te spenderen in het Peak District, maar uiteindelijk is het anders uitgepakt. Ik heb vooral gelezen over landbouw, veeteelt, dat soort dingen. Ik volgde boeren en jachtopzieners op Twitter en YouTube. Vooral Twitter was erg handig want dan krijg je een overzicht van dag tot dag. Wat zijn de moeilijkheden voor een schapenhouder, wat zijn de uitdagingen?’

 

Puzzel

 

McGregor probeerde andere dingen uit voor hij zou kiezen voor de definitieve structuur van dit boek. Hij probeerde de roman te situeren op één dag, tijdens één jaar.

‘In het kortverhaal was het verdwenen meisje vijf jaar oud. De doorbraak kwam toen ik besloot om haar ouder te maken, namelijk dertien. Met een vijfjarige is er minder ruimte voor speculatie. Een dertienjarige heeft een grotere eigen wil, er zijn meer pistes. Het getal dertien werd steeds belangrijker: het boek speelt over dertien jaar, ik heb zelfs dertien vogels in het boek gestopt.’

Als schrijver weet je nooit helemaal zeker of een idee levensvatbaar zal zijn. Ga je voor het experiment, zoals McGregor, dan is het traject nog onzekerder. Eenmaal McGregor zijn uitgangspunt te pakken had, groeide het zelfvertrouwen. Het schrijfproces van ‘Reservoir 13’ is op zijn zachtst gezegd merkwaardig. Meestal vertellen schrijvers over een personage dat een hoop obstakels op zijn weg krijgt. De problemen stapelen zich op en aan het eind van een verhaal krijg je de climax. Wat kort door de bocht misschien, toch hebben veel romans deze structuur. ‘Reservoir 13’ heeft een ander ritme, dat van de maanden en de seizoenen. De roman gaat over het haast onzichtbare leven dat zo zelden onze aandacht krijgt. Een vrouw die netjes een bed opmaakt, een vrouw die brandnetels plukt: McGregor heeft oog voor ze.

‘Ik begon materiaal te verzamelen over routines, levenscyclussen, over oogsten. Eerst deed ik alle research en ik besefte dat ik veel van die details wilde gebruiken, dat het een vol boek zou worden. Zo deed ik bijvoorbeeld een week lang onderzoek naar merels. Dan schreef ik dertien stukjes over merels waarbij de toon van de zinnen meteen de toon was die ik wilde gaan gebruiken in mijn roman. Dan ging ik over op een ander onderwerp. Ook voor elk personage schreef ik eerst een aparte levensloop. Pas later kon ik het materiaal gaan verknippen. Ik heb dat echt letterlijk gedaan. Het was een hele klus.’

McGregor vond het bevrijdend en plezierig om op deze manier te schrijven. Hij hoefde zich enkel te focussen op het schrijven van goede zinnen. Ritme en tempo volgden later wel. ‘Nu vraag ik me af of ik in de toekomst nog vaker zo zal schrijven. Meer dan ooit was schrijven het leggen van een puzzel. ‘

 

Dorpsroddels

 

We hebben het over ‘Broadchurch’, een Engelse misdaadserie waarin een gemeenschap centraal staat. Ik vertel aan McGregor dat zijn roman net zo Engels aandoet, door de herhaalde vermelding van rituelen, zoals de theeketel op het vuur zetten.

‘Ik vind het ook een erg Engels boek door die specifieke details. Ik ben geïnteresseerd in rituelen en ritmes van mensenlevens. Het boeit me hoe mensen belangrijke dagen markeren op de kalender. Mijn vader was een dominee, thuis hielden we vast aan religieuze rituelen: Pasen, vasten. Nadat ik het huis uit ging, ben ik mijn eigen rituelen en ritmes gaan creëren. Ik hou van structuur, van dingen die steeds terugkeren. Kerst vier ik altijd op dezelfde manier. Ik schrijf elk jaar mijn goede voornemens op.

Ook als schrijver koester ik rituelen. Mijn aanpak is in de loop van de tijd veranderd. Vroeger schreef ik de hele tijd. Dan begon ik les te geven. Ik had veel zorg voor mijn kinderen. Ik begon meer te schrijven in cafés, mijn schrijftijd was versnipperd. Wellicht heeft die nieuwe aanpak invloed gehad op het ritme van mijn verhalen.’

‘Gemeenschappen hebben me altijd gefascineerd. ‘Reservoir 13’ bevat veel passages die eigenlijk niets anders zijn dan geroddel, vermoedens die de ronde doen in het dorp. Ook die vond ik interessant om te onderzoeken. De roman handelt traditioneel over het individu, maar mijn interesse gaat meer uit naar de groep. Ik heb zelfs geëxperimenteerd met een wij-vorm, een perspectief dat ik gebruikte in mijn roman ‘Even the Dogs’.

McGregor weet niet goed waar die interesse voor de groep vandaan komt. ‘Families hebben me als schrijver nooit geïnteresseerd. De familie waar ik uit kom is niet interessant. Ze heeft me geen schrijfmateriaal opgeleverd. Toen ik een kind was zijn we drie keer verhuisd. Als volwassene verhuisde ik ook een aantal keer. Misschien is dat het. Ik heb nooit het gevoel gehad dat ik deel uitmaakte van een gemeenschap, ik stond altijd aan de rand te observeren.’

Uiteindelijk is ‘Reservoir 13’ een roman geworden over het verstrijken van de tijd, over wat de tijd met mensen doet. McGregor was dit niet van plan, het thema sloop er geleidelijk aan in. Zelfs de details over dieren bleken allemaal over tijd te gaan. Hoe lang is een vos zwanger? Na hoeveel weken verlaten de jongen het nest?

‘Ik wilde op dezelfde manier over dieren en mensen schrijven. Ik hoedde me voor sentimentaliteit.’

Daags voor het interview stond ik nog bij de enorme afdeling ‘nature writing’ in een Engelse boekhandel. Over zowat elke vogel is inmiddels een biografie geschreven. Engelsen lijken er niet genoeg van te krijgen. Zijn er sentimentele redenen voor die aantrekkingskracht?

‘Ik ben enorm gefascineerd door de relatie van de Engelsen tot het platteland. Het is een heel ingewikkelde relatie. Vraag aan eender welke Engelsman om een oer-Engels beeld op te noemen en de kans is groot dat ze een landelijk tafereel kiezen: heuvels, schaapjes. We geloven dat het leven op het platteland liefelijk is, dat niemand zijn deur op slot doet. Veel lezers van boeken over de natuur zijn stedelingen die wel degelijk sentimentele ideeën hebben over het platteland. Ik vind de Engelse verering van het platteland ietwat eng. De stap naar foute ideeën over puurheid, zuiverheid en fascisme is niet groot.’

 

****

 

Jon McGregor – Reservoir 13 – vertaald door Marijke Versluys – Nieuw Amsterdam – 287 blz.

 

Humanist

 

‘In het uur voor zonsopgang verzamelden ze zich op de parkeerplaats en wachtten tot iemand zei wat ze moesten doen.’ Met deze zin begint ‘Reservoir 13’, een roman die vraagt om een inspanning. In het begin kost het moeite om de namen van de dorpelingen te onthouden. Sowieso is dit een boek dat je beter niet over al te lange tijd uitsmeert. Die inspanning wordt ruimschoots beloond. Eenmaal je je hebt laten meenemen door het ritme van McGregors prachtzinnen wil je blijven lezen.

De schrijver brengt minder witregels aan dan je zou verwachten. De overgang van het ene onderwerp naar het andere doet soms bruusk aan. Dit is een bewuste strategie: alles wat McGregor vertelt, is even belangrijk, of het nu gaat over de politieonderzoeken of over een conversatie in de kroeg.

Je kan McGregor gerust een humanist noemen. Zijn fijnzinnige observaties en zijn mededogen zijn indrukwekkend. ‘Reservoir 13’ is ook een roman vol grappige observaties over de kleine kantjes van de mens. Aan het eind van het boek zijn de personages dertien jaar ouder geworden. De schrijver vertelt niet veel over hen. Toch heb je bij enkelen het gevoel dat je hen door en door hebt leren kennen. ‘Reservoir 13’ is een boek dat aangrijpt en imponeert. (KM)