Dierenkoekjes en pillen / Lees hier de krantenversie: Ottessa Moshfegh – Mijn jaar van rust en kalmte

 

Hoe ver kunnen we ons vermogen tot empathie oprekken? Het is de ultieme vraag die Ottessa Moshfegh oproept met haar nieuwe roman.

 

Kathy Mathys

 

In het geval van seriemoordenaars is het makkelijk: we lezen en huiveren, leven liever niet met hen mee. Maar hoe zit het met personages die ronduit irritant zijn, doch niet moordzuchtig? Dien je geduld op te brengen, misschien zelfs begrip, voor iemand als het hoofdpersonage in ‘Mijn jaar van rust en kalmte’? Deze lezer had het er af en toe knap moeilijk mee.

De naamloze ik-verteller, voormalig werknemer in een kunstgalerij, is een vrouw met een riante flat aan de Upper East Side in Manhattan. Om geld hoeft ze zich geen zorgen te maken, de erfenis van haar ouders is substantieel. Ze is een uitzonderlijke schoonheid, vergelijkt zichzelf zowel met Sharon Stone als met de jonge Lauren Bacall. Haar intelligentie is niet zichtbaar en dat stoort haar. Mensen doen aardig op een onzekere manier, geïntimideerd als ze zijn door haar uiterlijk.

De vrouw wil haar leven tijdelijk bevriezen. ‘Ik neem gewoon een tijdje vrij,’ zegt ze. Ze leeft op een cocktail aan pillen zodat ze bijna de hele tijd onder zeil is. Af en toe wordt ze wakker voor koffie en dierenkoekjes. Dit houdt ze meer dan een jaar lang vol. Bij waaktoestand kijkt ze videobanden met films uit de jaren 1990 of denkt ze na over haar ex, een heel foute man.

Het is vooral de manier waarop ze omgaat met haar enige ‘vriendin’ die het de lezer lastig maakt. Reva zou oppervlakkig zijn, te conventioneel, te veel gefocust op uiterlijkheden. Dat mag dan wel ten dele kloppen, de hoofdpersoon is ronduit gemeen en sadistisch tegen Reva.

 

Austen

 

In het Engels heet dit boek ‘My Year of Rest and Relaxation’. Dat klinkt grappiger dan in het Nederlands. Het woord ‘relaxation’ herinnert, meer dan ‘kalmte’,  aan de wellness- en zelfhulpcultuur waar de verteller zo van gruwt. Verder beginnen beide woorden in de Engelstalige titel met dezelfde medeklinker. Dat doet dan weer denken aan titels als ‘Pride and Prejudice’ of ‘Sense and Sensibility’. In wezen is de ik-verteller een Austen-achtig personage, maar dan net iets anders. Dat lijkt ook de cover van het boek te willen suggereren: de vrouw voorop poseert voor een ouderwets portret, maar haar tepel is zichtbaar. Net als de Bennett-zussen is de hoofdpersoon op zoek naar een manier van leven. Ze gaat slapen uit zelfbehoud. Het lijkt een passieve keuze. Zelf ziet ze dat anders. Uiteindelijk wil ze een nieuw mens worden door al dat slapen. Ze heeft een hartstochtelijke hekel aan zelfhulp en standaardtherapieën, wil wel dat haar emoties ‘kwamen en gingen, als koplampen van een auto die zwak door een raam schijnen (…). Dat klinkt verdacht veel als mindfulness.

Slapende personages kunnen geen boeiende boeken opleveren, zou je denken. Niet dus. Ottessa Moshfeghs weefsel ziet er op het eerste gezicht monotoon uit, maar dat is het niet. In het tweede deel gaat de hoofdpersoon zelfs de straat uit voor de begrafenis van Reva’s moeder. Ze denkt na over de dood van haar eigen ouders. Koele kikkers waren dat, zo lezen we. De relatie met haar aan alcohol verslaafde moeder was getroebleerd. Deze passages breng je dichter bij het hoofdpersonage.

 

Fascinerend

 

‘Mijn jaar van rust en kalmte’ is een ideeënroman waarin de schrijfster op zelfverzekerde toon tal van onderwerpen meeneemt: verslaving, de therapiecultuur, de ijdelheid van de rijken, hedendaagse kunst, vrouwelijke seksualiteit, om er enkele te noemen. Over die hedendaagse kunst heeft de ik-verteller een uitgesproken mening. ‘Ingeblikte tegencultuurtroep’ noemt ze de kunstwerken op haar voormalige werkplek.

De humor smelt naadloos samen met de duisternis en de somberte, verdiept die af en toe. Het is erg grappig dat de verteller dweept met Whoopi Goldberg, iets wat ze overigens haarfijn weet te verklaren.

In het laatste deel stevent de schrijfster af op een spannende ontknoping, net zoals ze dat deed in haar debuut ‘Eileen’. Over die finale blijf je lang nadenken, net als over enkele uitspraken van dit arrogante hoofdpersonage. ‘Mijn jaar van rust en kalmte’ levert een fascinerende leeservaring op. Je voelt zowel bewondering, begrip, irritatie als afkeer voor wat Moshfegh schrijft.

 

****

 

Ottessa Moshfegh – Mijn jaar van rust en kalmte – vertaald door Tjadine Stheeman en Lidwien Biekmann – Hollands Diep – 237 blz.