David Szalay interview (De Standaard)

94136323_Book_All_That_Man_Is_by_David_Szalay-xlarge_trans_NvBQzQNjv4Bqb8-6w4uu9UArYOpx5QzFo5qjIpVPX8DqdhCjItYgGCUPortret van een Europese man

 

Seks, geld, macht en status: dat drijft de personages in het werk van David Szalay. In ‘Wat een man is’ onderzoekt hij hoe het gesteld is met de moderne mannelijkheid.

 

Kathy Mathys

 

Een zeventienjarige jongen reist met de rugzak door Europa en vraagt zich af hoe hij het zal volhouden met zijn irritante reisgenoot. Het hulpje van een pooier neemt het op voor een luxeprostituee, een daad die fatale gevolgen heeft. Een journalist meent carrière te kunnen maken door te berichten over de affaire van een minister. Een stervende man hoopt op sereniteit aan het eind van zijn leven, een verwachting die niet uitkomt.

In ‘Wat een man is’ voert David Szalay mannen op van alle leeftijden. De jongste, die we volgen in het begin van zijn boek, zijn tieners. Met elk verhaal krijgen we een ouder personage om te eindigen met een vertelling over een bejaarde man.

‘Wat een man is’ stond op de shortlist van de Man Booker Prize 2016. Bundels met korte verhalen maken geen kans op een nominatie maar volgens Szalay is zijn boek een roman, zij het een roman met in elk hoofdstuk een ander hoofdpersonage. Allemaal mannen dus, elk in een andere fase van hun leven. Szalay, schrijver van enkele goed ontvangen romans, had geen zin in alweer een klassieke roman. Daarom heeft zijn meest recente boek een aparte vorm.

 

‘Voor ik aan “Wat een man is” begon, had ik twee jaar lang geen fictie geschreven. Ik voelde weerzin om aan een roman te beginnen. Ik heb tijdens die jaren poëzie geschreven. Rommel, op een enkele uitzondering na. Ik schreef wel over de verschillende leeftijdsfases in het leven van een man. In dat opzicht waren de poëziejaren zinvol.

‘In 2013 vroege tijdschrift Granta me om een verhaal te schrijven. Ik vond het een eer om genomineerd te worden voor Granta’s Best of Young British Novelists. Het verhaal voor Granta werd uiteindelijk het derde in mijn boek, namelijk dat over de Hongaren die naar Londen reizen om er in de luxeprostitutie geld te verdienen. Ik was toen net naar Hongarije verhuisd en het idee om te schrijven over Londen en Boedapest sprak me aan.’

Szalay kon, naar eigen zeggen, twee dingen doen: meer verhalen schrijven of het verhaal over de luxeprostitutie uitrekken tot een roman. Het tweede idee zei hem niets en daarom ging hij op zoek naar een manier om verhalen te schrijven die met elkaar verbonden zijn. In eerste instantie dacht hij aan een bundel waarin elk personage onderweg is in Europa.

‘De werktitel was toen “Europa”. Uiteindelijk vond ik dat idee te vaag, ik wilde een strakker verband tussen de verhalen. Zo kwam ik op het idee om steeds oudere mannen te belichten.

Ik wilde verhalen schrijven over personages van wie je de achtergrond niet kent. Er zijn wel enkele flashbacks, maar ik wilde dat de actie in het nu op de voorgrond stond. Ik had geen zin om alles te vertellen over hun ouders, hun vrienden, hun trauma’s van vroeger, iets wat je in een meer traditionele roman bijna onvermijdelijk moet doen.’

 

Ziet u de personages als Elckerlyc-figuren?

 

Voor mij vormen ze samen een amalgaam. Ze leiden allemaal een vergelijkbaar leven, hoezeer er ook sprake is van klassenverschillen en andere biografische details. Tijdens het schrijfproces dacht ik aan de ‘Canterbury Tales’ van Geoffrey Chaucer. Ik verwijs naar die cyclus in het boek. Middeleeuwers hadden een minder individualistische kijk op de wereld. Dat heeft een rol gespeeld in de manier waarop ik de verhalen inkleurde. Ik denk dat de verhalen iets tijdloos en universeels vertellen over wat het betekent om man te zijn.

 

 

 

En dat is?

 

Een kant-en-klaar antwoord heb ik niet. Het was wel de vraag die mij een richting gaf. Ik wilde laten zien hoe mannen geleidelijk ouder worden. De manier waarop de tijd verstrijkt, waarop we het jonge leven loslaten, dat waren de thema’s die me het meest interesseerden. In het echte leven merk je niet dat er tien jaar voorbij gaat. Het gebeurt geniepig. En dan sta je plots voor de spiegel en schrik je. Ik wilde de personages laten ervaren hoe de tijd voorbij sluipt zonder dat ze er erg in hadden.

Het boek is niet autobiografisch maar sinds ik eind de dertig ben, denk ik veel meer aan het verstrijken van de tijd en aan sterfelijkheid. Ik heb mijn grootvader oud zien worden, dat was geen pretje. Die herinneringen laten me niet los.

In ‘As You Like It’ heeft Shakespeare het over de zeven levensfasen van de mens, de kindertijd is een van die fasen. Ik heb overwogen of ik die ook moest meenemen maar het werd al snel duidelijk dat dit een boek zou worden over de verlangens van de volwassen man. Verlangen naar macht, geld, status, naar liefde en seks. De kindertijd is heel anders van karakter. Die heb ik dan ook weglaten.

 

Hamsterwiel

 

David Szalay wilde ze oprecht mogelijk schrijven over mannelijke ambitie en verlangen. Volgens hem zijn de verlangens die hierboven worden opgesomd allemaal met elkaar verbonden. Hoe verandert verlangen met de leeftijd? Wat gebeurt er wanneer personages ontdekken dat hun verlangens nooit volledig beantwoord worden? Volgens Szalay kan er tijdelijk sprake zijn van bevrediging, nooit lang. In het ochtendgrijs heeft de euforie van de vorige avond heel wat minder glans. Szalay heeft het over het hamsterwiel waarin zijn personages vastzitten.

 

Best een somber portret van mannelijkheid, vindt u niet?

 

Somber, ik weet het niet. Ik streefde eerlijkheid na, verzette me tegen elke vorm van romantisering of verheerlijking. De negen mannen krijgen natuurlijk elk een conflict voorgeschoteld en dat leidt onvermijdelijk tot moeilijkheden, misschien ook tot pessimisme. Toch wilde ik dat elk personage een moment kende van verheffing, een moment waarop andere mogelijkheden voor even zichtbaar werden.

Vlak voor verschijning van mijn boek begon ik te twijfelen. Had ik geen te pessimistisch beeld van het mannelijke verlangen neergezet? Dan kwamen de Amerikaanse verkiezingen en werd mannelijkheid een onderwerp op de politieke agenda. Donald Trumps uitspraken over locker room talk deden me beseffen dat mijn somberheid terecht is, al hoop ik wel dat mijn personages genuanceerder zijn in hun uitspraken dan Trump.

 

Europa

 

Szalay neemt ons mee naar hotelkamers met brandgaten in de tapijten, naar vergeten parkeerplaatsen en mistroostige wegrestaurants. Sommige personages reizen in luxueuze auto’s, anderen zijn minder gefortuneerd. Allen zijn ze onderweg in Europa.

 

‘Europa’ mag het dan niet gehaald hebben als definitieve titel, toch speelt het continent een belangrijke rol. De personages komen uit verschillende Europese landen en ze zijn allemaal op reis. Waarom is dat zo belangrijk?

 

Ik wilde het hedendaagse Europa laten zien. Mensen bewegen zich zo anders door het leven dan vroeger. Ze reizen met het grootste gemak, trekken van het ene land naar het andere. Ik heb tijdelijk in Ukkel gewoond, ben daarna van Londen naar Boedapest verhuisd om er te trouwen met een Hongaarse. Ik heb een neef die van Hongarije naar Londen is verhuisd, mijn grootvader heeft de grootte van zijn leven in Frankrijk gewoond. Die mobiliteit is recent. Ik had het idee dat er weinig over geschreven is in fictie. De meeste verhalen spelen toch binnen nationale grenzen. In de Amerikaanse literatuur zijn personages veel beweeglijker, reizen ze veel meer.

Ontworteling interesseert me, het idee dat je jezelf kan heruitvinden, een nieuw leven scheppen elders.

Ik merkte wel dat mijn boek werd ingehaald door de actualiteit. Het vluchtelingenprobleem in Europa heb ik er niet in verwerkt, mijn manuscript was namelijk al af begin 2015. De Brexit heeft dus nog niet plaatsgevonden op het moment dat de verhalen spelen.

Misschien ben ik wel meer geschokt door de Brexit dan de Britten die in Groot-Brittannië zelf wonen. Ik had al een tijd het gevoel dat ik wegdreef van Engeland. Nu heb ik de indruk dat ik het land totaal niet meer ken.

 

Zouden we ‘Wat een man is’ kunnen bestempelen als historische fictie, omwille van dat nieuwe Europese landschap?

 

In zekere zin wel. Mijn roman ‘London and the South-East’ was meteen na publicatie ook al in gedateerd. Personages roken de hele tijd in dat boek en kort na verschijning werd roken in cafés verboden.

Europa is aan een razend tempo aan het veranderen. Ik maak me heel veel zorgen over de toekomst. Mocht Marine Le Pen volgend jaar de verkiezingen winnen, dan zou de schok nog groter zijn dan bij de Brexit. En dan zijn er de verkiezingen in Nederland, in Duitsland. Het is moeilijk om hoopvol te zijn momenteel.

 

En nu? Terug naar de roman?

 

Ik weet het nog niet. Met ‘Wat een man is’ ben ik op formeel vlak een nieuwe weg ingeslagen. Ik denk niet dat ik zomaar terug kan naar de traditionele vertelling. Ik heb niets tegen plot, integendeel. Ik wil opnieuw op zoek gaan naar een manier om vertelkracht en verhaal te combineren met vormelijk avontuur.

 

****

 

David Szalay – Wat een man is – vertaald door Auke Leistra – Nijgh & Van Ditmar – 462 blz.