Clare morrall – De taal van anderen (De Standaard)


Dol op toonladders

Jessica Fontaine vindt menselijke contacten aartsmoeilijk en onvoorspelbaar. Clare Morralls ‘De taal van anderen’ is een subtiele roman over een vrouw met het syndroom van Asperger.

Kathy Mathys

Heel lang geleden, toen mensen nog echte moppen tapten, overviel me soms een lichte paniek bij het naderen van de pointe. Ik voelde al op voorhand aankomen dat de grandioze ontknoping me zou ontgaan. Jessica Fontaine, het hoofdpersonage van ‘De taal van anderen’, geraakt niet enkel verstrikt in moppen: elk gesprek is een doolhof voor haar.
Jessica groeit op in Audlands Hall, een fraai landhuis met Brideshead Revisited-allures. Het liefst rolschaatst ze urenlang door de statige gangen met dorische zuilen. Jessica speelt niet graag met andere kinderen en de speurtochten die haar moeder Connie organiseert, stellen haar keer op keer teleur. Connie vindt het vreemd dat Jessica haar nooit aankijkt, niet met anderen speelt en in een andere wereld lijkt te vertoeven. De familiehuisarts lacht Connie’s vragen over autisme weg. Zo komt het dat Jessica, die aan een milde vorm van het syndroom van Asperger lijdt, de wijde wereld ingaat met knikkende knieën en zonder communicatief kompas. Constant heeft ze het gevoel dat er te veel mensen om haar heen zijn: ‘De medogenloze zoefff van een echt persoon, de verstikkende aanwezigheid van een mens, terwijl ik leegte wil.’
Jessica voelt zich enkel gelukkig, wanneer ze muziek hoort. Ze trekt naar de academie en tijdens haar opleiding wordt ze verliefd op een geniaal violist. Jaren later, wanneer het huwelijk met Andrew het zoveelste mijnenveld in haar leven blijkt, vraagt Jessica zich af of ze viel voor de man of voor de machinale precisie waarmee hij zijn instrument bespeelde.
Clare Morall leerden we kennen in 2003, toen ze de shortlist haalde van de Man Booker Prize met ‘Een explosie van kleuren’. Ook dat was een roman over een vrouw met een onconventionele kijk op de wereld. Door haar synesthesie had ze, net als Jessica, moeite om mee te draaien. Met ‘De taal van anderen’ haalt Morrall niet het niveau van het fantastische ‘De explosie van kleuren’. Het boek bevat iets te veel geforceerde plotwendingen, vooral in de tweede helft. Morall blinkt vooral uit door haar prachtige en aangrijpende personages. Ze kruipt ze niet enkel onder de huid, maar wringt zich ook door het warrige raderwerk in hun hoofd. Jessica leren we op twee manieren kennen. Een derdepersoonsverteller observeert de kleine Jessica, die zich liever afsluit van leeftijdsgenootjes dan mee te spelen. De volwassen Jessica, een gescheiden vrouw met deeltijdse baantjes als bibliothecaresse en muzikante, doet zelf haar verhaal. Die tweeledige aanpak maakt van ‘De taal van anderen’ een genuanceerd boek. We zijn niet enkel getuige van Jessica’s frustraties. We zien ook hoe moeilijk Jessica’s naasten het vinden om contact met haar te krijgen.
Jessica lijdt aan een mildere vorm van het syndroom van Asperger dan het jongetje uit ‘Het wonderbaarlijke voorval met de hond in de nacht’ van Mark Haddon. Ze begrijpt niet hoe sommige opmerkingen die ze maakt kwetsend zijn. En het is haar al helemaal een mysterie dat niet elke muzikant dolgraag strakke toonladders speelt. Wanneer Andrew een leugentje vertelt aan zijn ouders voelt ze zich losgeslagen. Hoe kan ze Andrew nu ooit nog vertrouwen? Morall voert ook Joel op, Jessica’s enige zoon, die een succesvol ontwerper is van computerspellen. Hij erfde de Asperger van zijn moeder, of misschien wel van zijn grootvader, een afstandelijke zakenman die zich graag isoleert.
Morralls beschrijvingen van concerten en van de vreugde die je kan putten uit muziek vervelen geen seconde. De schrijfster werkt zelf als muziekdocent en je voelt dat ze Jessica’s grote passie deelt. Minder geslaagd is de subplot over Andrews ontsporing. Jaren na hun echtscheiding zoekt Andrew Jessica op. Hij wil hun relatie nieuw leven inblazen. Die dramatische verwikkelingen zijn niet allemaal even boeiend. Toch blijft Morrall een fijnzinnige chroniqueur van grillige zielen.

**
Clare Morrall, De taal van anderen, Anthos, Amsterdam, 381 blz. Oorspronkelijke titel: The Language of Others.