De trage moordenaar

Cryptisch kan je de nieuwe Don DeLillo niet noemen. Elke zin in ‘Het punt Omega’ heeft de helderheid en schoonheid van glas. Toch is dit een boek dat je bovenal wil en moet herlezen.

Kathy Mathys

Wie ooit de video’s in extreme slow-motion van Bill Viola zag, weet dat snelle handelingen een totaal andere betekenis krijgen, als de beelden vertraagd zijn. Douglas Gordons ’24 Hour Psycho’ is een video-installatie waarbij de volledige Hitchcock-klassieker zo traag wordt afgespeeld dat het een dag duurt voor je de film hebt gezien. De installatie was in 1993 te zien in Glasgow en Berlijn. Voor wie binnenstapt in de wereld van ’24 Hour Psycho’ is zelfs het geknipper van oogleden ‘niets minder dan een openbaring’, schrijft DeLillo in de proloog van ‘Het punt Omega’. DeLillo is altijd extreem scherp geweest in zijn observaties over film, zoals we eerder merkten in ‘De namen’. De proloog van zijn nieuwe roman, die een man laat kijken naar de video-installatie, is briljant en wint aan betekenis en gelaagdheid, wanneer je het middendeel en de epiloog, eveneens spelend in de kunstgalerij, achter de rug hebt.

DeLillo mag dan wel de ultieme moedermoordenaar, Norman Bates, opvoeren, zijn boek roept vooral herinneringen op aan de filmbeelden van Antonioni, aan landschappen die zo wijds en verschroeid zijn dat ze personages wegduwen naar de rand van het scherm. Het middendeel van ‘Het punt Omega’ speelt in een Californisch stuk leegte, ten Oosten van San Diego. De woestijn oogt er ‘als sciencefiction’, één en al doodlopende ravijnen, gespleten aarde. De conservatieve wetenschapper Richard Elster heeft er zich teruggetrokken om na te denken en te schrijven. Tijdens de tweede Irak-oorlog werkte Elster als adviseur voor de V.S.-regering. Hij zat in beveiligde vergaderruimtes, samen met militaire analisten en gevechtsstrategen. Elster is nog steeds overtuigd van de noodzaak van een oorlog, alleen had hij problemen met de aanpak. DeLillo laat ons niet luistervinken in de vergaderruimtes. Het oorlogsgewoel, hoewel belangrijk, blijft onhoorbaar in de woestijn, waar andere tijd- en ruimteconventies gelden en waar het landschap het geluid van mobiele telefoons opslokt. Jim Finley is een experimentele regisseur die een documentaire wil maken over Elster: sober, één take, een soort biecht op pellicule. In de woestijn tracht hij de ontwijkende Elster warm te maken voor het project. De situatie wordt complexer wanneer Jessie, Elsters dochter, zich bij hen voegt. Jessie is een terughoudende vrouw met een eigenzinnige intelligentie. DeLillo noemt haar ‘sylfe-achtig, haar element was lucht’. Jessie heeft New York verlaten omdat ze last heeft van een stalker.

Steen

Teilhard de Chardin was een theoloog die schreef over ‘het punt omega’, als een staat van kosmische perfectie. Volgens Elster, die onder de woestijnsterrenhemel filosofeert bij een glas whisky heeft de mensheid haar ideale staat pas bereikt, wanneer we ‘stenen in een veld’ zijn. De Chardin beschreef extreem trage evoluties, die aan het mensenoog ontsnappen. DeLillo is gefascineerd door tijd en vertraging, door de manier waarop steden omgaan met tijd, hem meetbaar maken. Elster heeft de indruk dat hij niet ouder wordt in de woestijn. Aan zijn queeste komt een abrupt eind. Heel even loodst DeLillo ons mee naar thrillerterritorium: helikopters, een gevonden mes. En dan volgt die epiloog, die je rillingen bezorgt en laat terugbladeren.

‘Het punt Omega’ roept vragen op die niet frustreren, vragen waarvan je vermoedt dat je ze zal kunnen beantwoorden bij herlezing. De manier waarop DeLillo subtiele verbanden legt tussen de woestijn-episode en ’24 Hour Psycho’ is zeer indrukwekkend. Hoewel verbindingen misschien niet het meest geschikte woord is, er is meer sprake van echo’s, herkenning, als uit een verre droom.

De personages staan er na slechts een handvol woorden. Ze zijn uitgekleed, kaal en toch weet je voldoende van hen af. Je begrijpt hun verlangens, hun weigerachtigheid en hun frustraties. De dialogen, gevoerd in halfduister, alcohol binnen bereik, zijn prachtig, soms grappig. En dan is er dat landschap ‘dat inspireert tot nadenken over uitsterving’. DeLillo weet het helemaal te vatten in niet meer dan een paar penseelstreken. Zowel op filosofisch en emotioneel vlak is deze dunne roman een succes en filmfans mogen hem in geen geval missen.

****

Don DeLillo – Het punt Omega – vertaald door Peter Abelsen – Anthos – Amsterdam – 118 blz. – 17.95 € – Oorspronkelijke titel: Point Omega.