Jenny Diski – De dochter van Montaigne (De Standaard)


Een leven lang lezen

Marie de Gournay zorgde ervoor dat het werk van Michel de Montaigne niet in de vergetelheid geraakte. Jenny Diski haalt haar van onder het stof.

Kathy Mathys

De vrouw op de cover van ‘De dochter van Montaigne’ ziet er te lieftallig uit om door te gaan voor Marie de Gournay, het hoofpersonage van Diski’s negende roman. Diski noemt haar ‘even aantrekkelijk als een deurnagel’. Wanneer Marie, die het liefst haar hele leven lang zou lezen, de beroemde essays leest van de zestiende-eeuwse Michel de Montaigne denkt haar familie dat ze een religieus visioen heeft. Zo heftig is haar reactie op de geschriften: ‘Zijn gedachten schoten regelrecht naar haar ingewanden’. Marie schrijft een brief naar Montaigne, die haar daags nadien opzoekt. In Diski’s versie van de feiten koelt zijn fascinatie snel wanneer hij ziet hoe lelijk zijn aanbidster is. De vurige Marie laat zich niet afwimpelen door de filosoof. Een geïrriteerde Montaigne maakt er zich van af door haar zijn ‘fille d’alliance’ te noemen of ‘een dochter van mijn intellect’. Hij wil afstand van dit dweperige meisje. Toch zal een zieke en vermoeide Montaigne niet veel later een paar maanden bij de Gournays verblijven, wanneer hij te moe is om helemaal naar huis te reizen. Op zijn sterfbed vraagt de schrijver zich af of hij toen te gemakzuchtig was en of hij geen misbruik maakte van Marie’s obsessie.
Diski bevestigt met deze fijnzinnige roman dat er weinig Engelse schrijfsters zijn die aan haar kunnen tippen. Subtiele ironie, zorgvuldig gekozen woorden, een meeslepende vertelling: ‘De dochter van Montaigne’ heeft het allemaal. Dat Diski zelf een uitstekende essayiste is, liet ze vooral zien in haar stukken voor de London Review of Books en in haar eigenzinnige reisverhalen. De verteltoon in ‘De dochter van Montaigne’ is essayistisch en licht afstandelijk. De ideeën van Montaigne over deugdzaamheid, speelsheid komen aan bod, al dan niet gefilterd door Marie. Wie de filosoof nog niet las, zal daar na de lectuur van Diski’s boek veel zin in hebben.

Diski nam de schamele historische gegevens over Marie tot zich en liet er haar schrijversverbeelding op los. Er is geen correspondentie van Marie aan Montaigne bewaard, dus de ‘stortvloed aan brieven’ is een verzinsel, net als de gesprekken tussen de filosoof en zijn beschermelinge. Montaigne maakte Marie onsterfelijk in zijn essay ‘Over eigenwaan’, waarin hij haar prijst. Verder is het bekend dat de overlevering van Montaignes essays grotendeels te danken is aan Marie, die zichzelf uitriep tot redactrice van de filosoof na diens dood. Diski laat haar zeer voortvarend, zelfs lomp te werk gaan. Marie, die romans, pamfletten en essays schreef, sleutelde zelfs hier en daar aan de oorspronkelijke teksten.

Diski is altijd een onsentimentele schrijfster geweest en ze neemt dan ook geen blad voor de mond wanneer ze Marie’s verdiensten wikt en weegt. Haar proza was kreupel, ze was bemoeizuchtig, twistziek en het ontbrak haar aan zelfkennis. Wel was het bijzonder dat Marie zichzelf Latijn leerde lezen en schrijven. En ook: Montaigne kreeg kansen in de schoot geworpen, Marie moest ervoor werken. In de zestiende eeuw waren lezende en schrijvende vrouwen nog freaks. Enkel dames die bevallig met hun heupen wiegden op literaire salons werden niet weggehoond door de mannelijke goegemeente.

Diski schreef een erg speelse roman over een fascinerende vrouw. Tegelijk is dit een boek over lezen en schrijven en over het zelfbedrog van weinig getalenteerde auteurs.

***
Jenny Diski – De dochter van Montaigne – vertaald door Inge Kok – Atlas – 303 blz. – Oorspronkelijke titel: Apology for the Woman Writing.