Masha Gessen en Joseph Huff-Hannon – Gay Propaganda – Liefdesverhalen uit Rusland (De Standaard)


Verboden te zoenen
In ‘Gay Propaganda – Liefdesverhalen uit Rusland’ vertellen homo’s, lesbiennes, transgenders en biseksuelen over hun leven onder het Poetinregime.
Kathy Mathys
Masha Gessen zat niet te wachten op een nieuw project, toen Joseph Huff-Hannon, campaigner bij de mensenrechtenorganisatie Avaaz-org, bij haar aanklopte. Ze vreesde dat Huff-Hannon één van de vele buitenlanders was die alle Russen verdenken van homofobie. Ze had geen zin in betutteling. Dat ze toch medesamensteller werd van ‘Gay Propaganda – Liefdesverhalen uit Rusland’, ligt niet enkel aan het prettige contact met de Amerikaan. Nadat Poetin het verbod op de ‘propaganda van niet-traditionele levensstijlen’ ondertekende, werd Gessens strijd zo persoonlijk dat ze haar medewerking wou verlenen aan het boek. Gessen en haar vriendin hebben drie kinderen en omdat ze de situatie in Rusland onhoudbaar vonden, verhuisden ze onlangs naar de Verenigde Staten. De gedachte dat ze bij elke zoen of aanraking de wet zouden overtreden, vonden ze ondraaglijk.
‘Gay Propaganda’  is in twee maanden klaargestoomd, het moest af zijn tegen het begin van de winterspelen. De bundel was nog beter en evenwichtiger geweest, was het niet zo een haastklus geworden, iets wat de samenstellers zelf toegeven. Ze vonden geen oudere LGBT’ ers die over hun ervaringen in het USSR-tijdperk wilden praten. Het leeuwendeel van de verhalen is afkomstig van twintigers, dertigers en veertigers. Je leest het boek niet om de stijl. Toch zijn zinnen zoals ‘Als mensen gay zien als een belediging, dan is dat hun probleem‘ storend.
De bundel bestaat uit interviews waarbij de vragen niet geprint zijn. De geïnterviewden getuigen, je hoort hen praten, er is weinig geschaafd aan de tekst. In de meeste gevallen gaat het om dubbelinterviews met koppels, er zijn enkele monologen.
Ontvoeringen
Inhoudelijk is er voldoende variatie, sommige liefdes zijn harmonieus, andere moeilijk. Sommigen krijgen last wanneer ze uit de kast komen, andere niet. Sommige ouders vervloeken hun kinderen, anderen willen hen alleen maar gelukkig zien. Een man is naar eigen zeggen onder een gelukkig gesternte geboren. Toen hij zijn moeder vertelde dat hij op jongens viel, huilde ze drie dagen en daarna begon ze hem tips te geven om mannen te versieren. Een andere man vertelt over zijn moeder dat ze veel van hem houdt, ‘maar in haar ogen heb ik een of ander gebrek, zoiets als het syndroom van Down’.
We lezen verhalen van vrouwen en mannen die bang zijn dat hun kinderen zullen worden afgenomen. Onbekenden dreigen met ontvoering, maar ook de ouders van heel wat homoseksuele stellen kidnappen hun kleinkinderen.
De meeste getuigen lopen niet te koop met hun seksuele geaardheid, maar liegen niet als er expliciete vragen vallen. Een man loopt een promotie mis omdat hij verklikt wordt door een collega. Een andere man, die bij het stadsbestuur van Moskou werkt, krijgt de vraag in stilte zijn ontslag in te dienen. Er zijn schrijnende verhalen over geweld, intimidatie en afrekeningen.
Niet alle vertellers wonen in Moskou of Sint-Petersburg. Een koppel baat de enige homoclub in Sotsji uit. De twee vinden hun buren tolerant en ze zijn heel open over hun levensstijl. Andere kleinstedelijke verhalen zijn minder optimistisch. Zo is er dat van een jongen uit Vladivostok, een plek waar Joods zijn het ergste is wat je kan overkomen, na homo zijn. De jongen leed onder zijn geaardheid tot hij naar de VS verhuisde met zijn moeder.
Terug naar de Middeleeuwen
In 1994 was het klimaat in Rusland veel liberaler. Toen werd er zelfs in de media gesproken over relaties tussen gelijke seksen. Verschillende vertellers merken op dat het land onder Poetin terugkeerde naar de Middeleeuwen. Ze benadrukken dat niet enkel homorechten worden geschonden maar alle mensenrechten. De oudste getuigen zijn vrouwen die eerder getrouwd waren met mannen – zo zijn er wel meer in deze bundel. Ze groeiden op in de Sovjet-Unie: ‘Er bestonden toen helemaal geen lesbiennes, er bestond überhaupt geen seks.‘
De toon in deze bundel is afwisselend, sommigen vertellen met veel gevoel voor drama, anderen klinken laconieker. Er zijn stemmen vol hoop en stemmen vol woede.
***
Masha Gessen en Joseph Huff-Hannon – Gay Propaganda – Liefdesverhalen uit Rusland – Lebowski Publishers – 160 blz. – 17.50 € – oorspronkelijke titel: Gay Propaganda. Russian Love Stories.