On Re-reading (De Standaard)


Nederigheid

‘Je bent er nog te jong voor,’ zei mijn lerares Nederlands toen ik me als vijftienjarige liet ontvallen dat ik met moeite door ‘De kapellekensbaan’ heen kwam. Ik heb Boons roman nooit herlezen en toch vermoed ik dat mijn leeservaring nu nauwelijks zou lijken op die van destijds. Dat herlezing – zelfs op korte termijn – verrassende resultaten kan opleveren, weet ik uit mijn ervaring als jurylid voor literaire prijzen. Een enkel boek dat in de lente een prachtige verkenning van het leven zelve leek, blijkt bij herlezing in de herfst een lege trukendoos.
In On Rereading (Harvard University Press) schrijft ex-literatuurprofessor Patricia Meyer Spacks over haar herleesavonturen. Ze herlas kinderboeken, romans die ze ooit adoreerde, boeken waarover ze doceerde en klassiekers die haar tegenvielen.

‘Ik weet wat ik zal vinden,‘ antwoordde fictieschrijver Larry McMurtry op de vraag waarom hij graag boeken herleest. Misschien is dat wel de belangrijkste reden waarom we favorieten uit onze jongste jaren herlezen. We zijn op zoek naar de bezieling van toen, het vertrouwde. Toen Spacks Alice in Wonderland herlas, beleefde ze een tweeledig leesplezier. Ze bewonderde – net als vroeger – Alice’ strijdvaardigheid én ze genoot van taal en structuur. Bovendien verdiepte haar kennis van het Victoriaanse Engeland en van Lewis’ biografie het genot. Toch kan het wel eens tegenvallen. Als kind las ik Thea Beckmans Kruistocht in spijkerbroek vele malen. Toen ik het enkele jaren geleden oppikte, stoorde ik me aan de matig uitgewerkte personages, al snapte ik wel waarom ik ooit zo dol was op het boek. Het verhaal is spannend, de brave romantiek betoverde me en de slechteriken lieten me sidderen. Volgens Spacks is herlezing een fascinerende activiteit die ons in staat stelt om een oudere versie van onszelf te bezoeken. Jeanette Wintersons Written on the Body, ooit mijn talisman tijdens een ongelukkige liefdesepisode, is een boek dat me bij herlezing met enige schaamte liet terugblikken op hoe ik me toen wentelde in mijn liefdesverdriet. Maar ook zonder tenenkrullende herinneringen kan herlezing waardevolle inzichten verschaffen. Spacks schrijft sprankelend over de veertig keer dat ze Pride and Prejudice herlas, waarbij ze telkens iets nieuws ontdekte. Austen leerde haar iets over het leven en – niet onbelangrijk – het leven leerde haar iets over Austen.

On Rereading is een alternatieve autobiografie en al klinkt Spacks in sommige passages als de academica die ze is, toch is dit een boek zonder belerend toontje. Spacks beklemtoont dat haar herleeservaring persoonlijk is en dat de herleesavonturen van elke lezer anders zijn. Dit boek laat zien hoe een tekst begint te leven wanneer hij binnenkomt bij de lezer, een lezer die niet dezelfde mens is als tien jaar eerder. Voor (professionele) lezers met al te stellige meningen is On Rereading dan ook een waardevolle les in nederigheid. (Kathy Mathys)