Groeipijnen in viervoud

 

‘4321’ brengt een synthese van Austers grote thema’s. Sommige passages fascineren; als geheel is het boek te wijdlopig.

 

Kathy Mathys

 

Romanschrijvers nemen voortdurend beslissingen op korte en lange termijn. Laat ik Pietje doodgaan of laat ik hem in leven? Ontmoet hij een vrouw die alles zal veranderen – of misschien een man?

In ‘4321’ verkent Paul Auster vier mogelijke paden voor Archie Ferguson, zoon van een fotografe en een verkoper van huishoudapparaten. Auster speelt bijvoorbeeld met de lotsbestemming van de vader: in een van de delen is hij succesvol, in een ander gaat hij dood. In een van de delen wordt Amy Fergusons grote liefde; in een ander deel wijst ze hem af. Soms gaat het om kleine verschillen – de naam van de huishoudhulp –, soms om monumentale.

Auster blijft sowieso dicht bij huis in dit boek van net geen duizend bladzijden. Newark en New York, Parijs, honkbal, filmklassiekers, het schrijverschap en de afwezige vader: zowel in het leven van Auster als dat van Ferguson zijn dit centrale thema’s. Wie Austers recente autobiografische werken, ‘Winterlogboek’ en ‘Bericht vanuit het innerlijke’, las, zal veel obsessies van de auteur herkennen (zie kader).

‘De wereld wemelt: het kan alle kanten op,’ citeert de Amerikaanse auteur uit ‘Stilte’ van John Cage. En het gaat ook vele kanten op in dit boek. Vier kindertijdversies worden gevolgd door vier versies van Fergusons vroege schooljaren enzovoorts. Onvermijdelijk is er sprake van herhaling. ‘4321’ lezen is als kijken door een kaleidoscoop. Het ene hoofdstuk kleurt anders dan het volgende, de lichtinval verschilt, maar in elk deel wordt het hoofdpersonage verliefd, houdt hij van films, sport en van schrijven.

De Auster die we kennen van kernachtige, strak gecomponeerde romans als ‘Maanpaleis’ of ‘Orakelnacht’ is hier niet te bekennen. De Amerikaan wil een heel leven – en alle varianten op dat leven – vastpakken en vasthouden. Niets mag verloren gaan, geen geur, geen geluid. We lezen over het geruis van sproei-installaties, over de motor van een veerboot die tot in de voetzolen doortrilt, over de smaak van vettige hamburgersaus. Spiegelde Auster zich in zijn vroege carrière aan schrijvers van bevreemdende verhalen, zoals Beckett, dan is daar hier niets van te merken. Misschien had Auster Proust in gedachten, al is hij niet een even groot stilist. Of was het toch Tolstoj die hem inspireerde? De Russische auteur begreep volgens Ferguson alles van het leven.

 

Stortvloed

 

‘4321’ is geen pure coming of age. Austers ambitie is groot en hij rekt de wereld van zijn hoofdpersonage flink op. De moord op John F Kennedy tekent de schrijver in wording, net als de rassenhaat die zich laat gelden tot op de universiteitcampus. De manier waarop de schrijver het intieme en het politieke met elkaar vervlecht, is een van de grote sterktes van dit boek. Jammer dat Auster te veel opsommingen en details toelaat. De politieke verwikkelingen op Columbia University duren te lang en dat geldt voor meer onderdelen: hoeveel bladzijden heeft een auteur nodig om de overwegingen bij de keuze van een juiste universiteit uit de doeken te doen?

Wijdlopigheid dreigt ook op zinsniveau. In ‘Winterlogboek’ maakte Auster lijstjes van wat zijn handen allemaal hebben gedaan, van alle huizen waar hij heeft gewoond. Dat lijstachtige vind je ook hier in de beschrijvingen. Talloze namen van acteurs en meisjes worden over de lezer heen gestort. Zelfs als het leven niet meer is dan een verzameling van indrukken – van mensen, van dingen -, dan nog is het te veel.

Nochtans bevat deze roman meeslepende passages over vriendschap tussen jongens; over het mannen- en het vrouwenlichaam (in een van de delen is het hoofdpersonage biseksueel); over de textuur en de mores in voorstedelijk Amerika tijdens de jaren 1950 en 1960.

De roman geeft ook een inkijk in Austers vroege schrijverschap. Net als Ferguson trok de Amerikaan naar Parijs waar hij op een dienstbodekamertje zijn vroegste werk schreef. Naakt en onbeschermd voelde Ferguson zich achter de typemachine. Mooi hoe Auster ons hier dichtbij laat komen. ‘4321’ bevat een aantal fascinerende miniverhalen, zoals dat over de twee schoenen, een vroege poging tot fictie van Ferguson.

Wie alles van Auster las, heeft met ‘4321’ een mooie synthese van zijn oeuvre te pakken. Wel is het boek op stilistisch vlak niet representatief: lange zinnen, heel veel details, dat zijn we niet van Auster gewend. Wie nog niets las van de Amerikaan is toch nog steeds beter af met die bevreemdende vroege romans.

 

***

 

Paul Auster – 4321 – vertaald door Ronald Vlek – De Bezige Bij – 941 blz.

 

Aparte kader:

 

Obsessies

 

Deze thema’s komen steeds terug in het werk van Paul Auster:

 

1) Honkbal

 

In ‘Winterlogboek’ ging Auster uitgebreid in op zijn passie voor honkbal, ‘de minst gewelddadige aller sporten’. Auster beoefende de sport vanaf zijn zesde. Hij is nog steeds een fan van de Mets. Hij vindt het de meest literair interessante sport omdat honkbal een overzichtelijke sport is. Bij voetbal of basketbal botsen de spelers tegen elkaar op, bij honkbal behouden ze hun plek op het veld veel meer. Alles is helder. Het spel varieert in snelheid en kent voldoende rustpunten. Dit alles maakt honkbal tot een ideale sport om over te schrijven, aldus de Amerikaan.

 

2) Oude films

 

In ‘Het boek der illusies’ beschreef Auster het fictionele oeuvre van een acteur uit de periode van de stille film. Het blijft een van zijn sterkste romans, met name door de doorleefde beschrijvingen van verzonnen Hollywoodklassiekers. Auster is verzot op oude films. In ‘Bericht vanuit het innerlijk’ beschrijft hij de impact die ‘The Incredible Shrinking Man’ had op zijn jongere zelf. Het stikt in Austers nieuwe roman van de filmtitels. Ferguson, en Auster met hem, is net zo dol op gangsterfilms uit de jaren 1940 als op klassiekers uit de Franse nouvelle vague. In een van de beste secties uit ‘4321’ beschrijft Auster de lang verdwenen filmtheaters in het oude New York.

 

3) Parijs

 

In 1970 vertrok Auster naar Parijs om er vier jaar te werken als vertaler. Hij was net afgestudeerd van Columbia University, had weinig geld. Het waren barre tijden waarin hij zichzelf begon te vormen als schrijver. Hij schreef geregeld over deze periode, al dan niet in fictionele vorm. ‘Bericht vanuit het innerlijk’ bevat de meest autobiografische beschrijving van Austers Parijse jaren. In die periode leefde hij gescheiden van zijn vriendin en dat leidde tot een hoop frustratie.

In ‘4321’ figureert Parijs als de gouden lichtstad waar het allemaal gebeurt. Auster put zich uit in de beschrijvingen van het eten, de elegante bewoners, de geraffineerde prostituees, de kunst, de straten en het licht.

 

4) Toeval

 

Op zijn veertiende ging Auster op kamp tijdens de zomer. Een leeftijdsgenootje kwam om bij een storm. De bliksem sloeg in op een omheining waar de jongens net onderdoor kropen. Deze dramatische gebeurtenis maakte grote indruk op de kleine Auster, die steeds weer reflecteert over de rol van toeval in het leven. Zijn personages komen vaak terecht in ongevallen; mensen verliezen geliefden; ze ontvangen plotsklaps een grote som geld. ‘4321’ laat vier varianten van Fergusons leven zien. De dingen die hem overkomen wegen zwaarder dan de bewuste keuzes die hij maakt.

 

5) Afwezige vaders

 

‘Het spinsel van de eenzaamheid’, een vroeg werk, is een autobiografisch boek over de vader van de auteur, geschreven na diens dood. ‘Mijn vader was een afwezige, haast onzichtbare figuur voor me. Ik vreesde dat zijn leven zou verdampen, als ik niet snel wat herinneringen vastlegde,’ vertelde Auster in een interview aan deze krant. Meteen na zijn dood begon hij over hem te schrijven. In ‘4321’ heeft het hoofdpersonage een moeizame band met zijn vader. Met zijn moeder onderhoudt hij een warme relatie. De vader heeft weinig affiniteit met kunst. Hij praat er niet graag over, valt tijdens de familiemiddagen in de bioscoop in slaap.

 

Kathy Mathys