Rottende bruidstaart

De Schotse auteur een jaar later het gelijk onderaan ondersteunen het is voor het is voor puree die dictatuur willen slepen, me, ruimer Ronald Frame schreef een prequel op ‘Grote verwachtingen’ van Charles Dickens. De vraag hoe Miss Havisham zo een monsterlijke vrouw werd, staat centraal.

Kathy Mathys

Dickens’ beroemdste personage is Oliver Twist, maar de kleine weesjongen is lang niet zo fascinerend als Miss Havisham. Dickens voerde haar op in ‘Grote verwachtingen’, het verhaal van de jonge Pip die door Miss Havisham opgetrommeld wordt om te spelen met haar protegé Estella. Pip is onder de indruk van de kamers zo groot als zeegrotten, de kaarsen, de vergane glorie van Satis House, waar de wijzer van de klok voor eeuwig op tien over half negen staat. Dat is het uur waarop Miss Havisham te horen kreeg dat haar bruidegom de benen had genomen. De verbitterde Miss Havisham hield haar bruidsjurk aan en in de loop der jaren gingen haar bepoederde haren steeds meer op een rattennest lijken. Estella werd een pion in haar wraakoefening op mannen. Dickens maakte van Havisham een schrikwekkende, groteske figuur die elk gevoel voor redelijkheid ontbeerde. Ook in Carol Ann Duffy’s gedicht ‘Havisham’ is zij de stinkende maagd die de rottende bruidstaart te lijf gaat met een mes. De Schotse schrijver Ronald Frame pakt het anders aan. Zijn roman is een prequel in psychologisch realistische traditie die verbeeldt hoe het zover kon komen met Miss Havisham. Haar moeder stierf bij haar geboorte in het kraambed en het meisje groeide op als dochter van een rijke bierbrouwer. Op zondag nam haar vader haar mee naar de dorpskathedraal waar het kind huiverde bij de aanblik van verdorde oude vrijsters. Aan Miss Havishams groeipijnen lijkt een einde te komen wanneer ze wordt opgenomen bij de Chadwycks, een welgestelde familie met flair en connecties. Daar krijgt ze voor het eerst lucht in de benen. Miss Havisham geniet de gebruikelijke opvoeding voor dames in die tijd: een streepje muziek, enkele regels poëzie, een danspasje. Dan geraakt de jongedame in de ban van meneer Compeyson die haar achterna zit op een gemaskerd bal. Je weet meteen dat dit de praatjesmaker is die Miss Havishams ondergang zal inluiden.

Feministische toets

Op drie vierde van het boek verschijnt Pip voor het eerst, de verteller en het hoofdpersonage van  ‘Grote verwachtingen’. In Dickens’ werk zagen we Miss Havisham door zijn kinderogen. Geen wonder dat ze meer weg had van een boze heks dan van een lijdende oude vrouw. Frame stelt Miss Havisham voor als een getalenteerde vrouw die van haar vader niet de kans kreeg om het bedrijf over te nemen. Een snelcursus voor toekomstige bruiden: verder reikte miss Havishams groeipotentieel niet. Toch is Frames hoofdpersonage geen volslagen onschuldig slachtoffer. Het laatste deel van de roman vertelt het bekende Dickensverhaal waarin Miss Havisham qua wreedheid niet onderdoet voor de man die haar leven vernielde. Begrijpen doe je haar beter na lectuur van dit boek. Of de betovering die van Miss Havisham uitgaat intact blijft, zal afhangen van hoe je in dit leesavontuur stapt. Frame probeert Dickens niet te kopiëren qua toon of stijl, een slimme beslissing. Als lezer doe je er goed aan niet al te zeer vast te houden aan de Dickens-Havisham, het mythische monster. Frames Havisham is braver, gewoner, minder sprookjesachtig. Ze is een naïef schepsel, helemaal in de ban van ‘Het lijden van de jonge Werther’. De oudere miss Havisham is bovenal een gedupeerde vrouw. Frames stijl is helder, soms poëtisch. Deze geslaagde prequel staat vol verwijzingen naar literaire personages voor wie het slecht afliep in de liefde.

***

Een tweede leven: over prequels en sequels

Meer dan ooit grijpen schrijvers terug naar vertrouwde personages die ze nieuw leven inblazen in hun prequels of sequels. Sommige auteurs imiteren de toon van het origineel, zoals Andrew Motion in ‘Silver: Return to Treasure Island’, een vervolg op ‘Schatteneiland’ van R.L. Stevenson. Anderen kiezen dan weer voor een modern taal en stijl, Allana Knight in  ‘Miss Havisham’s Revenge, Estella’s Missing Years’ bijvoorbeeld. In een aantal van deze boeken, dat van Frame onder andere, heldert de schrijver een mysterie op dat onbeantwoord bleef in het origineel. Er zit heel wat kaf tussen het koren. Vooral Jane Austen moet het zwaar ontgelden. Haar heldin Elizabeth Bennet werd inmiddels al tientallen keren herboren, onder andere als lesbienne, zombie en nymfomane. De meest populaire personages, naast Bennet, zijn Sherlock Holmes, Jane Eyre en James Bond. Een van de beste prequels is ‘Wide Sargasso Sea’ van Jean Rhys, een roman die vertelt over wat voorafgaat aan Charlotte Brontës ‘Jane Eyre’. (KM)