Het belang van stiltes

Lees hier de krantenversie: Siri Hustvedt – Memories of the Future

 

In haar nieuwe roman graaft Siri Hustvedt diep in eigen leven. Het levert een van haar allerbeste boeken op.

 

Kathy Mathys

 

Verwondering, verbijstering, soms ontroering: dat zijn de emoties die ik aflees van de gezichten van studenten, wanneer ik ze een brief laat schrijven aan hun jongere zelf. Maak je niet zo druk, klinkt het in hun adviezen. Of: uiteindelijk komt het goed. In ‘Herinneringen aan de toekomst’, de zevende roman van Siri Hustvedt, gaat S.H., een auteur van in de zestig, de confrontatie aan met de notitieboeken van haar drieëntwintigjarige zelf. Je zou dit boek een brief kunnen noemen, al richt S.H. zich niet expliciet tot haar jongere tegenpool. Bij momenten heeft ze medelijden met de vrouw die ze was. Ook bewondert ze haar daadkracht: de literatuurstudente die het ondergesneeuwde Minnesota inruilde voor een gehorige flat op 109th Street in New York is niet van plan om het even aan te kijken. Een reus wil ze zijn, een intellectueel en schrijver die niet hoeft onder te doen voor haar mannelijke collega’s.

Aanleiding voor dat terugblikken is een notitieboek uit 1978. S.H. vindt het tijdens het uitruimen van het ouderlijke huis. De combinatie van fragmenten uit het notitieboek met commentaren van de oudere S.H. zorgt voor avontuurlijk proza. De wijze waarop Hustvedt schakelt tussen toen en nu en hoe ze filosofeert over tijd is wervelend.

In het notitieboek staan dingen die S.H. zich niet of anders herinnert, dingen waar ze destijds preuts over deed. Het hoofdpersonage legt verbanden die ze toen niet zag. De manier waarop we herinneren is altijd een van Hustvedts grote thema’s geweest en in deze roman verkent ze dit onderwerp tot op het bot. Ze bewandelt zowel het intellectuele als het zintuiglijke pad. Je leest aangrijpende beschrijvingen van de vader van S.H., een inmiddels overleden arts die deuntjes floot in de auto, van haar dementerende moeder. Het hoofdpersonage meent dat je schrijvers van memoires dient te wantrouwen, zeker wanneer ze alles tot in de kleinste details opdiepen. Wie zich herinnert, gaat vanzelf fictionaliseren.

De lezer die vertrouwd is met de biografie van Siri Hustvedt zal veel van de schrijfster herkennen. Ook zij verhuisde in 1978 naar New York zonder ook maar één telefoonnummer op zak te hebben. Toch is dit geen memoir. Wanneer je de roman leest, snap je waarom ze niet voor dat genre heeft gekozen. Ze kan feit en fictie versmelten, in alle vrijheid verkleinen of uitvergroten.

 

Uitdagend

 

Was ‘De vlammende wereld’, Hustvedts vorige roman, iets te cerebraal voor sommigen, dan is de balans tussen verhaal en ideeën hier perfect. De buurvrouw van S.H. praat hardop tegen zichzelf, houdt dreigende monologen. De jonge schrijfster luistervinkt en probeert als een detective het raadsel van de buurvrouw op te lossen. Verwacht geen conventionele ontknoping van dit mysterieverhaal. Hustvedt is altijd geïnteresseerd geweest in het ongezegde, in de stiltes binnen vertellingen.

S.H. is een snelle leerling, als een spons zuigt ze alles op. Ze wil niet enkel studeren maar ook liefhebben. Geen van haar minnaars maakt een blijvende indruk. Velen onderschatten haar. De roman bevat talloze scènes die doen denken aan Rebecca Solnits essay ‘Mannen leggen me altijd alles uit’. Merken die mannen dat Minnesota, zoals het hoofdpersonage liefkozend wordt genoemd door haar vrienden, eigen gedachten heeft, dan reageren ze bits of zelfs woedend. In het midden van de roman vindt een gewelddadig incident plaats dat dit verhaal een andere richting uitstuwt. Hustvedt laat het gebeuren, moedigt het zelfs aan. Verhalen hebben nu eenmaal hun eigen wil. Denk nu niet dat Hustvedt snel op de #MeToo-trein is gesprongen. Haar debuut ‘De blinddoek’ ging al over een jonge vrouw in het New York van 1978. De gewelddadige mannelijke blik was een van de thema’s in deze roman die tal van raakvlakken heeft met de nieuwste.

In ‘De vlammende wereld’ trad een vrouwelijke kunstenaar aan die pas succesvol werd toen ze een mannelijk pseudoniem aannam. Ook nu heeft Hustvedt aandacht voor doodgezwegen stemmen. Met name de dadaïstische kunstenares barones Elsa von Freytag-Loringhoven krijgt de nodige herwaardering. Hustvedt gelooft – samen met vele experts – dat de barones en niet Marcel Duchamp de maker is van het beroemde urinoir.

Een notitieboek schreef ik vol met citaten uit dit moedige, uitdagende boek, deze roman vol atmosferische scènes en scherpe gedachten. Nee, dit is geen vlotte pageturner. Hustvedt lezen is hard werken, terugbladeren en herlezen, maar de beloning voor geest en hart is gigantisch. Bovendien is ‘Herinneringen aan de toekomst’ een grappig boek, niet in het minst door de illustraties die de auteur zelf heeft gemaakt.

 

*****

 

Siri Hustvedt – Memories of the Future – Sceptre – 318 blz.

Verschijnt op 25 april bij De Bezige Bij