Gladgeschoren

Kathy Mathys

Altijd al willen weten wie uw echte vrienden zijn? Misschien helpt deze anonieme spreuk: ‘Friends help you move. Good friends help you move bodies.’ En zo geschiedde het in een mistig, vuilgeel Londen rond 1785. Barbier Sweeney Todd vermoordde en beroofde er zijn klanten. De gemalen lijken kwamen – enige straten verder – in de vleespasteien van Margery Lovett terecht. Echt gebeurd? Helemaal niet, zegt Robert L. Mack, auteur van ‘The Wonderful and Surprising History of Sweeney Todd’ (Continuum). Theatermakers en schrijvers deden tot in de twintigste eeuw nochtans hard hun best om het tegendeel te bewijzen. Programmaboekjes voor toneelbewerkingen van het Todd-verhaal bevatten niet zelden een heuse autobiografie van de barbier. Todds ouders lieten de jongen aan zijn lot over, zo luidt het dan. Als tiener hing de eenzaat rond in de Tower of London, waar hij zich vergaapte aan foltertuigen. Aan een honderdtal mannen gaf Todd een te gretige scheerbeurt en in 1801 kwam hij op het schavot terecht.
Dankzij de verfilming van Tim Burton is Sweeney Todd weer springlevend. Wie zich vragen stelt bij het Gremlin-kapsel van Johnny Depp – in grote doen als Todd – dient het allereerste verhaal over de criminele barbier er eens bij te nemen. Todd stak kammen en scharen in zijn haardos. Hij zag eruit als een Indiaanse krijger, zo lezen we. Een wildeman dus, die met zijn hyena-achtige lach, de klanten zoveel schrik aanjoeg dat ze vanuit hun stoel opveerden tot aan het plafond. Niet meteen de getormenteerde Todd die we bij Burton te zien krijgen. Literatuurwetenschapster Nina Auerbach schreef over Dracula dat hij al meer van gedaante is veranderd dan goed is voor een vampier. Net als de Transsylvaniër is Todd een figuur die muteert en steeds weer een ander vel aantrekt.
Todd debuteerde in een serieromannetje dat van november 1846 tot maart 1847 liep in een krant van Edward Lloyd. Het waren de hoogdagen van de zogenaamde penny bloods, goedkope, melodramatische verhalen waarin het bloed rijkelijk vloeide. ‘String of Pearls. A Romance’ was niet meteen beter dan de andere haastige neergekrabbelde shockers die toen van de persen rolden. Zoals de titel al verklapt, wilden de schrijvers er een romantisch verhaal van maken. De moordzuchtige kapper kreeg nauwelijks een bijrolletje, maar geheel conform zijn kannibalistische neigingen slokte Todd de melige verhaallijnen van anderen op om zich te ontpoppen tot de centrale figuur.
‘Sweeney Todd’ speelt in en rond Fleet Street, een belangrijke Londense as, waar figuren van alle rang en stand passeerden. Ook bij Todd kwam een kleurrijke cast over de vloer. Leuk detail: in de negentiende eeuw was een ‘barber’s chair’ vulgaire slang voor een prostituee. Op beiden kon eender wie zich immers laten neerploffen.
Wie ‘String of Pearls. A Romance’ schreef is niet helemaal zeker. Lloyd werkte met een rits broodschrijvers die hun werk helemaal niet als kunst zagen. Ze vonden inspiratie bij romanschrijvers en in oude mythen en legenden. In Dickens’ roman ‘Martin Chuzzlewit’uit 1843 heeft Tom Pinch het over boeren die in Londen aan hun einde komen en in taarten worden verwerkt. Was het dan toch Dickens die als eerste Todd opvoert? Nee, zegt Mack, het verhaal hing in de lucht. Het was een circulerende urban legend en Lloyds broodschrijvers waren de eersten om de duivelse kapper een naam en verblijfplaats te geven. Tijdens de jaren 1840 barstte Londen uit zijn voegen. Het was een heart of darkness dat angst inboezemde. Gruwelverhalen in Londense steegjes waren schering en inslag.
Dat Sweeney Todd het uitzong tot in de vroege eenentwintigste eeuw heeft vooral te maken met de talloze toneelversies van het barbierverhaal. In de meesten is hij een onvervalste slechterik die zijn klanten in koelen bloede vermoordt en besteelt. Smaken veranderen en in de vroege twintigste eeuw kreeg het publiek lachkrampen bij de aanblik van de melodramatische personages. Christopher Bond pompte nieuwe energie in het flinterdunne verhaal. In zijn versie uit de jaren 1970 is Todd geen krankzinnige maniak maar een gebroken man, die zich wreekt nadat zijn familie hem werd ontnomen. Er zitten echo’s uit Shakespeare en ‘De graaf van Monte Cristo’ in Bonds adaptatie. De Amerikaanse musicalschrijver Stephen Sondheim beriep zich op Bond voor zijn succesvolle musical, die op zijn beurt de basis vormde voor Burtons film. ‘Todd is een tragische held in de klassieke zin, net als Oedipus’, aldus Sondheim. ‘The Wonderful and Surprising History of Sweeney Todd’ is heerlijk leesvoer voor wie dol is op geheimzinnige pasteien, literaire kannibalen en Victoriaanse melodramatiek