Zadie Smith – Over schoonheid (De Standaard)


Onder professoren

Geen hippe Austen-remake voor Zadie Smith die een prachthommage brengt aan E.M.Forster in ‘Over schoonheid’.

Kathy Mathys

Het recycleren of herschrijven van klassiekers resulteert dikwijls in een kaal geschraapt en simpeler verhaaltje. Denk maar aan de zombie- en chicklitversies van ontelbare 19de-eeuwse toppers. Zadie Smith had iets heel anders voor ogen, toen ze ‘Over schoonheid’ schreef, een roman die duidelijke parallellen heeft met ‘Howard’s End’ van E.M.Forster. Smith brengt een rijk gestoffeerd verhaal, waarvan de stijl, de ironie, het intellectualisme en de toon aan Forster doen denken. Toch brengt ‘Over schoonheid’ niet enkel voer voor de geest ; het is een bijzonder aangrijpend boek. ‘Over schoonheid’ verscheen in de zomer van 2005. De verwachtingen waren hoog gespannen, ook al had Smith niet iedereen kunnen bekoren met haar tweede, ‘De handtekeningenman’. Smith had in 2000 flink wat prijzen en lof gekregen voor ‘Witte tanden’, een multiculturele familieroman over twee Londense families. De toon was wisselend hilarisch en aandoenlijk. Met haar debuut toonde Smith dat ze niet vies was van slapstick. ‘Witte tanden’ had iets van Dickens, ook van Martin Amis. De personages waren hoekig, op het karikaturale af. Smith gaat in de diepte in ‘Over schoonheid’, een psychologische roman over twee sterk verschillende families.
Howard Belsey is een Engelse vijftiger die naar Boston uitweek en er huwde met de zwarte Kiki. Belsey is een progressieveling en een aanhanger van conceptuele kunst. Hij werkt al jaren aan een boek over Rembrandt maar slaagt er niet in het te voltooien. Aan het begin van de roman heeft Smith het kort over Howards affaire met een collega. Smith stipt Howards misstap aan en laat zien hoe Kiki en Howards huwelijk eronder lijdt. De Belseys hebben drie erg verschillende kinderen. Dochter Zora is een voorbeeldige studente, Levi een rapper en Jerome is streng gelovig, tot ergernis van zijn atheïstische vader.
Belsey’s tegenpool is de aartsconservatieve Monty Kipps, een Rembrandt-specialist uit Trinidad die er wel in slaagt bestsellers te schrijven. De Kipps-familie woont in Engeland en verhuist naar Boston, omdat Monty er les kan geven aan Howards faculteit. Het lot van beide families geraakt vervlochten wanneer Jerome verliefd wordt op Montagues dochter. Smith zorgt nog voor andere connecties tussen de twee clans. In één van de knapste plotlijnen worden de twee moeders vriendinnen.

Maturiteit

Huwelijk, seks, onverwachte vriendschappen, sociale en raciale spanningen, kunst: Smith gaat er op een erg elegante en doorleefde manier mee aan de slag. Op basis van de profielen van de Montagues en de Belseys – uitersten van een spectrum – verwacht je kolder. Die is er heel af en toe. Toch is ‘Over schoonheid’ zoveel meer dan enkel een briljante komedie. Smith legt hier een maturiteit aan de dag die je bij weinig jonge schrijvers aantreft. De manier waarop de 25-jarige schrijft over een huwelijk dat al langer standhoudt dan een kwarteeuw, is zeer indrukwekkend. Niet alle telgen zijn even mooi uitgelicht. Dat kan ook niet anders in een roman met zoveel personages. Het is de enige smet op deze instant zomerklassieker vol heerlijke wijsheden – ‘You don’t have favorites among your children but you do have allies’.

Zadie Smith, Over schoonheid, Prometheus, Amsterdam, 2005

Drie tips voor wie verder wil lezen:

E.M.Forster, Howard’s End (1910)
De Belseys zijn gekneed naar het model van de Schlegels uit Forsters roman. Forsters meesterstuk is nog perfect leesbaar.

Claire Messud ‘De kinderen van de keizer’ (2006)
Wie houdt van weerzinwekkende intellectuelen, zal de vingers aflikken bij Messuds prachtboek. De egocentrische Murray is een linkse journalist die vooral gebakken lucht verkoopt en zijn broek laat zakken.

Michael Cunningham ‘A Home at the End of the World’ (1990)
Zadie Smith houdt niet van monochrome gezinnen. Haar personages hebben de meest uiteenlopende ideeën, voorkeuren en achtergronden. Michael Cunningham gaat nog een stapje verder in zijn ‘A Home at the End of the World’. Excentriek maar nooit op een geforceerde manier.