Het sprekende detail (Schrijven Magazine)

Hoeveel details zijn wenselijk?
Volgens Anton Tsjechov zitten er in goede verhalen sprekende details. Wat bedoelde de schrijver daarmee?
In schrijfboeken lees je vaak dat je beter madelief schrijft dan bloem, goudvink dan vogel. Gebruik je specifieke woorden in plaats van algemene, dan is het voor de lezer alsof hij een schilderij van dichtbij bekijkt. Hij ziet de rode zoom aan de rand van de jurk, de melkwitte drank in de beker van de koning.
Toch zijn er prachtromans geschreven waarin het ontbreekt aan dit soort details. In Dit is echt van M.J. Hyland neemt het hoofdpersonage zijn intrek in een pension. Dit lezen we over de kamer: ‘Er staat een eenpersoonsbed en er is een gootsteen, een afdruipplaat en een rek voor kopjes en borden. Onder het raam, tegen de muur rechts, staan een houten tafel en een houten stoel.‘
Eenvoudiger kan haast niet, dit is het equivalent van een kindertekening. In How to Write Fiction – A Guardian Masterclass sluit Hyland zich aan bij het devies van Somerset Maugham die vond dat de beste stijl de stijl is die niet opvalt.
Toch gebruikt Hyland wel degelijk sprekende details. De houten stoel, de houten tafel zijn nu eenmaal de dingen die haar personage, een man met autistische trekjes, opvallen. De details passen bij het personage en bij de beklemmende sfeer. In een andere roman laat Hyland haar lezers weten dat het personage uit de lagere sociale klasse komt aan de hand van het eettijdstip en van wat er op tafel verschijnt: zwarte thee en worst. Dit is een sprekend detail, meer heeft de schrijfster niet nodig.
Meer of minder?
Een heel ander schrijver is A.S. Byatt. Zo omschrijft ze een kandelaar in Het boek van de kinderen: ‘Hij was van dof goud. Hij leek zwaar. Hij stond op drie poten, elk een draak met lange oren die met vervaarlijke klauwen een bot omklemde en er met scherpe tanden aan knaagde (…).’
De beschrijving is ruim tien regels lang. Voor sommige lezers is dit overdaad, anderen genieten ervan om de wereld voor hun ogen tot leven te zien komen. Voor Byatt is er niet zoiets als dat ene sprekende detail. In haar verhalen waan je je in een stoffenwinkel, in een museum. De details zijn het verhaal.
Het is vooral belangrijk om jezelf als schrijver te kennen. Ben jij iemand die er te makkelijk van uitgaat dat de lezer ook ziet wat jij in je hoofd hebt, dan heb jij misschien meer details nodig. Ben jij iemand die het leuk vindt om elke hoek van de kamer of elk ingrediënt van een gerecht te beschrijven, dan moet jij misschien wieden. Doe dit vooral wanneer het verhaal dreigt de stokken.
Tips:
1) Laat in de eerste schrijfronde veel details toe. Later kan je details verwijderen die niets toevoegen, clichématig zijn of vaag.
2) Teken plattegronden van de huizen, straten, kantoren, kleerkasten etc. van je personages. Kleur ze zoveel mogelijk in.
3) Less is niet altijd more. In een roman als Kind van een vreemdebeschrijft  Alan Hollinghurst een huis met veel details. Die details zijn functioneel, het huis is een personage in het verhaal.
4) Stem de gekozen details af op personages, plot en sfeer.
5) Julian Barnes vindt details over het weer een teken van luiheid bij de schrijver. Toch kan het een uitstekende manier zijn om een wereld te verbeelden. Het weer kan het leven van de personages bepalen, de plot beïnvloeden.
6) Gebruik naast visuele ook auditieve details. Beschrijf geuren en smaken.

Kathy Mathys