Under pressure
Hoeveel spanning heeft een verhaal nodig? Enkele tips en bedenkingen.
Je moet wel uit erg stevig hout gesneden zijn, wil je een geslaagd verhaal schrijven zonder plot. Dat is het antwoord dat ik meestal geef op de vraag of een verhaal spanning/een plot nodig heeft. Natuurlijk zijn er geweldige romans en verhalen waarvan je de plot in een ademzucht kan samenvatten, verhalen waarin alles draait om de weinig spraakmakende levens van de personages, om stijl, zintuiglijke indrukken of filosofische gedachten. Denk maar aan John Williams’ Stoner, een vertelling over een man met wie niet veel bijzonders gebeurt.
De meeste schrijvers proberen deze dagen psychologisch-filosofische diepgang te combineren met een spannend verhaal. Spanning creëren is niets anders dan er voor zorgen dat de lezer het boek niet terzijde gelegd. Hoe doe je dat?
Draal niet in het begin. Een roman kan een langere aanloop verdragen dan een kortverhaal. Veel beginnende auteurs starten te vroeg. De Engelse schrijfster Rose Tremain zei hierover: ‘Start je boek nooit met de scène waarmee je wil beginnen. Laat het verhaal later starten.’
Met andere woorden: zorg ervoor dat die eerste paar zinnen zo nieuwsgierig maken dat het jeukt, dat de lezer wel moet krabben – verder lezen dus. Zo opent Zijde man van Kathleen Vereecken: ‘Ooit. Ooit doe ik het echt. Dan ga ik weg en laat ik alles achter. Alles en iedereen.’ Een aanloop die je pakt.
Of neem het begin van Bart Moeyaerts Blote handen:’ We holden door drie weitjes waar we nooit eerder geweest waren.’ Je ploft neer te midden van een verhaal.
Dosering
De meeste schrijvers hebben meer moeite met het midden dan met het begin. Ze nemen een vliegende start en dan zakt het verhaal ineen. Spanning is geen los ingrediënt dat je even van het kruidenrekje haalt om het geheel meer pit te geven. Het staat niet los van personages, perspectief, stijl.
In Schrijven is schrappen merkt Hans Hogenkamp op dat de lezer spanning voelt wanneer het personage onder spanning staat. ‘Het ligt dus voor de hand tijdens adrenalinepieken dicht op de huid te blijven,’ aldus Hogenkamp. Met andere woorden: draai de camera niet weg wanneer de hartslag van het personage omhoog gaat. We hebben allemaal weleens een boek gelezen waarbij het ons niet kon schelen dat een personage dreigde overmand te worden door de perfide schurk. Er kan pas spanning ontstaan wanneer de lezer geeft om het personage en dus meeleeft. Besteed daarom aandacht aan goed uitgewerkte personages.
Experimenteer met perspectief. Het zou zomaar kunnen dat een mak verhaal spannender leest wanneer het vanuit de ogen van iemand anders verteld wordt.
Zorg ervoor dat je het dramatische moment waar je naartoe werkt goed voorbereidt. De gebeurtenissen in je verhaal zijn geen losse schakels. Zorg voor een sneeuwbaleffect. Het ultieme dramatische moment kan een hoofdstuk beslaan maar dat is niet per definitie het geval. Het doden van de aartsvijand, de confrontatie met een oude geliefde: in sommige gevallen kan je het in enkele lijnen schetsen.
In Your Writing Coach geeft Jurgen Wolff een zinvolle tip om de spanning op te voeren. Zorg ervoor dat elke vraag die bij de lezer ontstaat niet meteen op de volgende regel beantwoord wordt. Dat verslapt het verhaal. Toch dien je je als schrijver te hoeden voor een opeenstapeling van vragen die geen antwoord krijgen. De lezer raakt gefrustreerd en gelooft niet langer dat de schrijver erin zal slagen om het verhaal mooi af te ronden. Dat was bijvoorbeeld het geval in de tv-serie Lost. De in seizoen 1 opgeroepen vragen werden onvoldoende beantwoord in het vervolg.
Alles draait om dosering. Ook in een thriller zijn er, tussen de doodspannende scènes, rustigere momenten. Je hebt die momenten nodig om het personage leven in te blazen, achtergrond mee te geven. Versnipper de informatie over personages en dergelijke. Wanneer je alles aan het begin meegeeft, verzuipt de lezer. Bovendien is het spannender om een en ander achter te houden.
Tips:
1) Varieer het tempo. Wissel korte zinnen met lange af, korte hoofdstukken met lange.
2) Flashbacks en uitweidingen laten de spanning afnemen. Wel is het zo dat wanneer je een flashback na een cliffhanger plaatst, de spanning toeneemt.
3) Bedenk dat een verhaal als een stoompan is. Zet je personages onder druk.
Kathy Mathys is literair journalist voor De Standaard en docent aan de Schrijversacademie.
Dit artikel is verschenen in Schrijven Magazine 5/2014