Laatste ademtocht

Lees hier de krantenversie: Max Porter Dood van Francis Bacon 1Max Porter Dood van Francis Bacon 2

Max Porter is zijn hele leven al gefascineerd door Francis Bacon. In ‘De dood van Francis Bacon’ verbeeldt hij met gemengd succes de laatste dagen van de Engelse kunstenaar.

 

In 1992 vliegt de tweeëntachtigjarige Francis Bacon naar Madrid. Hij wil tijd doorbrengen bij een Spanjaard, zijn laatste grote vlam. Bacon, die nierkanker heeft overleefd, wordt vergezeld van een zuurstofcilinder. Zijn hele leven al heeft hij astma. Na enkele dagen op Spaanse bodem komt hij in het ziekenhuis terecht. Hij wil niet dat iemand hem daar bezoekt, heeft enkel gezelschap van een verpleegster. Vijf dagen nadat hij op het vliegtuig is gestapt, op 28 april 1992, sterft hij. Bacon wilde geen genodigden bij de ceremonie en zo geschiedde.

Bovenstaande gegevens vond ik niet in Max Porters ‘De dood van Francis Bacon’, wel in Yella Arnouts’ ‘Het laatste gebaar. Verhalen bij de dood van kunstenaars’. In haar essay ‘In de spiegel is de dood aan het werk. Over Francis Bacon’ beschrijft ze haar bezoek aan zijn atelier, een woest nest van sokken, champagnekratten, plasticzakken en vertrapte foto’s. Ze schrijft: ‘Zou hij voor zijn vertrek naar Madrid nog even naar boven, naar het atelier gegaan zijn? Misschien heeft hij nog een laatste keer gegrimast in zijn spiegel. Heeft hij nog eens scherp gekeken, bij zijn noorderlicht, naar het doek op de ezel. Heeft hij op de valreep, en in één haal die ene vreemde, wit grijze veeg aangebracht? Hoe zou hij de deur achter zich gesloten hebben?’ Dichter dan dit kan je niet komen als essayist. Arnouts  bevindt zich met haar bespiegelingen aan de rand van het speelveld van de fictieschrijver.

Porter gaat nog een stap verder en kruipt in het hoofd van Bacon in een boek dat net als voorgangers ‘Verdriet is het ding met veren’ en ‘Lanny’ een mengvorm is van theatertekst, essay en onderzoek. Groot verschil met die twee titels: het is hermetisch, laat zich lastig doorgronden, tenzij, wellicht, voor kenners van leven en werk van de Engelse kunstenaar.

 

Zinnelijke mokerslag

 

In een recent stuk dat Max Porter schreef voor de Guardian (‘Francis Bacon was my guy’) vertelt hij over zijn levenslange obsessie met de dood, iets wat zijn drie boeken laten zien. In zijn debuut rouwt een gezin om de gestorven moeder, in ‘Lanny’ neemt een mythisch wezen de titelheld mee naar de onderwereld. Nu is Francis Bacon aan de beurt, de man van de beklemmende, vervormde (zelf)portretten, de schilder die op een van zijn triptieken het menselijke vlees van het model over de stoelrand en op de grond laat druipen. Volgens Porter in de Guardian vertelden Bacons schilderijen vooral dit: ‘We zijn allemaal vlees.’

‘De dood van Francis Bacon’ is geen poging om de schilder te duiden of te begrijpen. In korte hoofdstukken richt de ijlende kunstenaar zich tot de verpleegster van dienst. Elk hoofdstuk begint met de woorden ‘Ga toch zitten.’ Bacon heeft de kop vol zwerfvuil – hoe kan het ook anders in zijn toestand? Hij herinnert zich fragmenten uit kritieken van zijn werk, feestjes waar enkel drank hielp om het uit te houden, interviews waarin hij leugens opdiste om vervolgens te beseffen dat die ‘verzinsels’ dicht tegen de waarheid aan zaten. Over de kindertijd: ‘Ik weet nog hoe ik in de zurige oksel van mijn nichtje geschoven lag, sardientjes in een bedstee in Dublin (…)’. Dit soort observaties halen leken zoals ik dichterbij, andere duwen hem weg.

De vorm die Porter hanteert, valt te verklaren wanneer je het werk van Bacon bekijkt. Net als de kunstenaar voegt Poorter dingen samen op een ontregelende manier. Bacon deed dit, volgens Yella Arnouts, omdat hij hoopte dat het opgeroepen beeld ‘zich zou vastzetten op het zenuwstelsel van de kijker, vόόr ook maar een rationele overweging zou spelen.’ Uit het Guardian-stuk spreekt Porters hoop dat ook zijn boek een zintuiglijke en zinnelijke mokerslag is. Af en toe slaagt hij erin de lezer te vervoeren, meestal niet. Zijn hulde aan Francis Bacon is helaas een werk voor ingewijden geworden.

 

Kathy Mathys

 

 

**