Vluchtende moeder

In Bijbelteksten komen we weinig te weten over de gevoelens en gedachten van Maria. Colm Tóibín laat Jezus’ moeder tot leven komen in zijn nieuwe roman.

Kathy Mathys

Maria, dat is de vrouw van de engelverschijning en de onbevlekte ontvangenis, de wenende moeder die het lijk van haar gekruisigde zoon in de armen neemt op talloze schilderijen. De Bijbel vertelt ons van haar devotie en mildheid, van haar eenvoudige leven in Nazareth. De Ierse Colm Tóibín schrijft vaker over moeders en zonen, het is één van zijn belangrijkste thema’s. Keer op keer buigt hij zich over complexe moeder- zoonrelaties. Het gaat om verbintenissen die moeilijker worden na de kindertijd van de zoon. Zwijgzaamheid treedt in, geheimen laten de communicatie uitdoven. Tóibíns Maria, de ongeletterde, de vrouw die we kennen uit de geschriften van de vier evangelisten, voert zelf het woord in ‘The Testament of Mary’.                                                                                                   

Johannes, eerst discipel van Jezus, later evangelieschrijver, ergert zich wanneer Maria’s herinneringen niet stroken met die van hem. Na Jezus’ kruisiging bieden Johannes en een niet nader genoemde man Maria bescherming en voedsel in ruil voor haar versie van de gebeurtenissen. Ze zijn niet op zoek naar nuance, hebben geen interesse voor de caleidoscoop aan emoties die door Maria’s lijf razen. ‘Ik herinner me alles,’ vertelt Maria. ‘Herinneringen vullen mijn lichaam net zozeer als bloed en beenderen.’ De bezoeken van de ongeduldige mannen, die enkel willen horen wat ze zelf al hebben bedacht, zijn beproevingen voor Maria, die pas weken na hun komst ‘de stank van mannen’ weg krijgt uit haar vertrekken. Het beeld dat Tóibín schetst van Jezus en zijn apostelen is niet flatterend. Maria noemt de discipelen dwazen. Het zijn net kinderen, onbezonnen. Voordat Jezus en zijn gevolg het land intrekken, komen de mannen samen in het ouderlijke huis van de Messias. Maria voelt niets dan afkeer voor de harde stemmen van de mannen, voor de hoogdravende woorden van haar zoon.

Onherkenbaar

Het verhaal van Jezus’ vervolging en kruisiging is bekend. Hoe heeft Maria dit alles ervaren? Tóibín laat een vrouw zien die, in de mensenmassa, kijkend naar Pontius Pilatus, haar schoenen voelt knellen. Achteraf is ze verbaasd dat ze zich dit nog herinnert. Tóibín toont een moeder die naar de bruiloft te Kana trekt in de hoop haar zoon te redden. Ze heeft gehoord dat zijn leven in gevaar is en wil hem meenemen naar Nazareth. Maria herkent de jongeman niet die mirakels verricht, hij is zo anders dan het kind dat ze ooit zoogde. De wonderen laten Maria koud. Ze omschrijft de meutes die zich om Jezus te scharen als een zwerm sprinkhanen. Het meest aandacht heeft Tóibín voor de kruisiging, opnieuw een iconisch, in onwrikbare woorden vastgelegd moment uit het Nieuwe Testament. Het is bijzonder aangrijpend om de woorden te lezen van de moeder die niet bleef tot haar zoon dood was, die vluchtte omdat ze in de gaten werd gehouden. Achteraf voelt ze zich verbijsterd over haar houding, haar gebrek aan daadkracht. Toch erkent ze ook dat ze zijn lijden niet kon delen, dat er een scheidingslijn is tussen moeder en zoon.

Troost

Maria voelt zich ‘losgeslagen’ door de gebeurtenissen waar ze getuige van was. Ze wacht op haar dood en voelt enkel troost wanneer ze bidt tot de godin Artemis, een nieuwe gewoonte sinds Jezus’ kruisiging. Losgeslagen, dat vertellen de apostelen die de wederopstanding van Jezus verkondigen ons niet in hun geschriften. Het woord is te verontrustend, net als dit fijnzinnige, flinterdunne boekje over een moeder die kapot is van verdriet, die woest is wanneer ze hoort dat haar zoon de mensheid zou hebben gered. Voor haar betekent die boodschap niets. Tóibín vertelde me eens dat de ware betekenis van woorden zich bevindt in hun schaduw. Hij had het over ‘Brooklyn’, een roman met net zo een genuanceerd vrouwenportret als ‘The Testament of Mary’. Het is een observatie die ook opgaat voor deze roman. Maria spreekt in eenvoudige woorden. Soms bezigt ze lange zinnen, spiegels van haar losgeslagen geest. ‘The Testament of Mary’ is een subtiel gecomponeerde miniatuur met een ingenieuze structuur. Het is een moederroman over een vrouw die genoeg had aan de stilte van de Sabbat, aan een rustig gezinsleven. Je hoeft helemaal geen Bijbelkennis te hebben om onder de indruk te geraken van dit boek.