Verlangen en werkelijkheid zijn mijlenver van elkaar verwijderd in ‘De Bradshaw variaties’. Rachel Cusk wringt zich diep in de gedachten van haar personages.

Kathy Mathys

Rachel Cusk houdt niet van gezelligheid. Dat blijkt uit de weinige interviews met de Engelse schrijfster en uit het autobiografische ‘Het laatste avondmaal’. In haar onderkoelde stijl haalt Cusk verschraalde levens onder de microscoop. Mededogen is er niet altijd bij. Geen wonder dus dat Cusk, zo lezen we in een artikel van haar uit 2005, boos werd op de dames van de boekenclub, waar de schrijfster ooit lid van was. De vrouwen liepen liefst in een grote boog om de ‘zware boeken’ heen. Cusk trok van leer tegen de beteuterde lezeressen: ‘Wat willen jullie dan? Leugens? Meer boeken over tijdreizen, mensen met vleugels?’
Het moge duidelijk wezen: wanneer Tonie Bradshaw spaghetti bolognaise maakt, doet ze dat niet vol moederlijke overgave. Het vulkanische brouwsel is een tijdbom die het moeizaam bijeengehouden gezinsleven kan laten versplinteren. Tonie is getrouwd met Thomas, een amateur-pianist die zijn kantoorbaan heeft opgegeven. Dag in dag uit zit hij ongeschoren, in kamerjas te wroeten op Bach en Schubert. Thomas en Tonie hebben van plaats gewisseld. Nu is het Tonie die ’s avonds moe en afwezig door de kamers loopt, na een dag van voltijds werken. Cusk laat heel subtiel zien hoe die machtwissel invloed heeft op hun relatie.
We ontmoeten nog meer mannelijke thuisblijvers in Cusks zevende roman. Thomas’ broer, Harold, is een succesvol industrieel die ziek in bed ligt en zich verwondert over de manier waarop de tijd zich rekt in de stille buitenwijken. De thuisblijfscènes vormen een mooi contrast met de fragmenten waarin we Tonie door de stad zien lopen. We ontmoeten haar in koude, administratieve ruimtes, op vervelende feestjes. Ze is een mevrouw Dalloway voor de 21ste eeuw.

Traagheid

Uit Cusks tirade tegen de boekenclubdames begrepen we al dat ze niet houdt van vergezochte verzinsels. Dat merk je aan ‘De Bradshaw variaties’, een zo goed als plotloze roman die enkel aan het einde versnelt. Cusk is vooral geïnteresseerd in filosofische vragen. Wat betekent kunst voor de mens? Een goed leven, wat is dat? Wat gebeurt er als je je dagelijkse uniform aflegt en kiest voor de zijlijn, traagheid? Cusks personages willen ‘het ruwe materiaal dat ooit hun leven was weer voelen ; niet dat keurslijf van vergaderingen en bedrijfsfeestjes’. Toch is dit geen simplistische onthaastingsroman. Zo heeft Cusk het ook over de frustraties van jonge, thuiszittende moeders, voor wie het eeuwig namiddag lijkt en voor wie de traagheid verstikkend kan zijn. Tonie wil na de idylle van de eerste babymaanden haar dualiteit terug: ‘Ze wilde niet almaar doorgroeien als een zich vertakkende boom van vrouwelijkheid.’

Familiekroniek

Cusk beperkt zich niet tot de levens van Harold en Thomas. Claudia, Harolds vrouw, is een chaotische wervelwind wier atelier in de achtertuin een gedenkteken is van haar afgebroken schilderscarrière. Cusk drijft mild de spot met Harold en Claudia ; hier en daar gaat het zelfs richting farce. Ook de ouders van de Bradshaws flitsen voorbij, het zijn ijzige, dominante figuren, die zich ver houden van de gezellige grootouders uit sprookjesboeken. Dit is meteen ook de enige smet op Cusks indrukwekkende roman: er is te weinig contrast tussen de personages. Ze voelen zich allemaal vervreemd van de werkelijkheid, niet één van hen is gelukkig of op zijn minst hoopvol. Zelfs boven Alexa, de dochter van Tonie en Thomas, hangt een wolk van doem.
Van ‘De Bradshaw variaties’ gaat een haast onmerkbare spanning uit. Vooral in de levens van Tonie en Thomas zuigt Cusk je helemaal mee. Hun dilemma’s worden ook die van de lezer. Cusks haarscherpe, afstandelijke stijl draagt bij tot de sfeer van onbehagen. Het leven in de Londense voorsteden is zelden zo beklemmend geweest.

***
Rachel Cusk – De Bradshaw variaties – De Bezige Bij – Amsterdam- vertaald door Marijke Versluys – 268 blz. – Amsterdam. Oorspronkelijke titel: The Bradshaw Variations.