Ghost World

Sinds Amy Hackerlings Clueless levert Hollywood ons met de regelmaat van de klok een zogenaamde ‘teenage comedy’. Vaste ingrediënten van dit succesvolle recept: opgefokte, luidkirrende cheerleaders, stoere kerels met slechte tafelmanieren en een lelijk eendje, dat zich tijdens de finale ontpopt tot een sierlijke zwaan. De muziek, die deze films begeleidt, is meestal een allegaartje van rap, R&B en gitaarrock.

Hoewel Terry Zwigoffs Ghost World talloze grappige referenties maakt naar de doorsnee tienerkomedie, is de film veel meer dan een parodie. Dit uiterst fijnzinnige en ontroerende relaas van de zoektocht van twee tienermeisjes naar een eigen identiteit is wat mij betreft één van de toppers van 2002. De film is gebaseerd op de al even schitterende, gelijknamige strip van Daniel Clowes.

Enid (Thora Birch in de film) en Rebecca (Scarlett Johansson) leven in de buitenwijken van een niet nader genoemde, Californische stad. Ze hebben net hun middelbare school afgesloten en zijn van plan samen een huis te huren. Tijdens de grote vakantie hangen ze rond in snackbars met schreeuwlelijke decors en geflipte kelners. Of ze trachten de verlegen Josh, hulpje in een winkel, te verleiden. Ze vinden dat ze omringd worden door mislukkelingen en weirdos, die ze regelmatig bedienen van gevatte replieken en snedige oneliners.
Toch zijn ze zelf ook onzeker en gevoelig. Vooral Enid voelt zich erg oncomfortabel in haar vel, wat leidt tot een aantal doorleefde, maar nooit sentimentele scènes. Dit zijn duidelijk personages met weerhaakjes, die mijlenver verwijderd zijn van de blonde bimbo’s in films als Bring It On of Not Another Teen Movie. Zwigoff knipoogt in een vroege scène in de film ook expliciet naar het cheerleader-fenomeen. Tijdens hun diploma-uitreiking worden de laatstejaars vergast op een optreden van Vanilla, Jade & Ebony die hun Graduation Rap live brengen. Na het optreden zijn Enid en Rebecca opgelucht omdat ze eindelijk verlost zijn van die onnozelaars.
Hiermee wordt meteen de toon gezet voor een film over vervreemding, excentriek gedrag, het anders-zijn-dan-de-anderen. Deze centrale thematiek, die overigens op een erg speelse en genuanceerde manier wordt aangereikt, wordt uitstekend onderbouwd door de muziek op de soundtrack.

Het begint al meteen met Mohammed Rafi’s Jaan Pehechaan Ho. Dit vrijwel onbekende nummer komt uit een zogenaamde Bollywood film uit 1965 : Gumnaam. Tijdens de openingsscène zien we hoe Enid helemaal uit de bol gaat op deze opzwepende mix van garage rock en surfmuziek. Enid wordt hier gepresenteerd als een wat excentrieke tiener, die zich aangetrokken voelt tot rariteiten. In de loop van de film zullen we merken dat het hoge obscuriteitsgehalte van muziek of van een kunstwerk haar wel vaker aantrekt, niet noodzakelijk de kwaliteit van het stuk op zich. Op zoek naar een eigen stijl – in haar muziekkeuze, haar look, haar bezigheden – voelt ze zich vaak onbehaaglijk. Wat een verschil met de doorsnee tienerfilm, waarin de volledige ‘look’ van de prent in het verlengde ligt van het teenage universum, dat ons ook in commercials wordt voorgespiegeld: glad, lichtverteerbaar.

Het is nauwelijks verwonderlijk dat Enid zich op een bizarre manier aangetrokken voelt tot Seymour (een rol voor de koning van de independent film, Steve Buscemi), een rasechte schlemiel. Hoewel ze aanvankelijk een stoute en gemene grap wou uithalen met hem, is ze toch gefascineerd door Seymour. De twee leren elkaar beter kennen en er ontwikkelt zich een wat ongedefinieerde relatie. Seymour is een obsessieve verzamelaar van oude bluesplaten en er steken in zijn platencollectie een aantal echte juweeltjes. Enid raakt compleet in de ban van een bezwerend nummer van Skip James Devil Got My Woman, dat ze steeds opnieuw draait op haar kamer. Op de soundtrack staan nog wel meer van die authentieke bluesrariteiten. Van Mr Freddie’s Lets’ Go Riding en Georgia On My Mind gaat het naar Joe Calicotts Farewell Blues. Tijdens een uiterst vermakelijke scène zijn Enid en Rebecca getuige van een feestje bij Seymour. Er zijn enkel fanatieke platenverzamelaars aanwezig, die in eindeloze details uitweiden over originele platencovers en de diverse uitgaven van een nummer. Seymour mag dan al beperkte sociale vaardigheden hebben, zijn muziekkeuze vertelt ons dat hij eigenlijk op zijn manier best wel cool en origineel is. Hij wordt gecontrasteerd met twee vrouwen aan wie Enid hem tracht te koppelen. De eerste ontmoet hij in een café, waar een soort bluesfestival aan de gang is. Ze is een ongecompliceerde meid, die beweert dat ze ook van blues houdt. Wanneer ze begint te swingen op de luide, zielloze FM-blues van Blueshammer, krimpt Seymour ineen. Al even hilarisch is het fragment waarin Seymour eindelijk een date heeft. De vrouw is weliswaar lief maar zit helemaal niet op dezelfde (muzikale) golflengte als Seymour. Na een etentje, hoort ze plots het nummer Solid van Ashford en Simpson – duidelijk ook een voorbeeld van slechte smaak. Ze smeekt Seymour om met haar te dansen. Na wat tegenstribbelen geeft hij toch toe en staat hij wat onwennig te bewegen op deze kitscherige jaren ‘80-hit.

De film bevat nog andere scènes waar muziek de verhaallijn kracht bijzet. Enid en Rebecca hangen vaak rond in ‘Wowsville’ een zogezegd authentieke snackbar uit de ‘50ies. Maar uit de luidsprekers klinken nummers uit de jaren ’80 of ’90. Het is duidelijk dat de meisjes geamuseerd zijn door deze tempel van wansmaak. Voor deze post-ironische tieners is het hipper om gezien te worden in een compleet foute snackbar dan in een trendy danstent. Ghost World is een uitermate geslaagde, zij het wrange, komedie over stijlcodes en het opbouwen van een identiteit. Wie de twee tieners niet te gemeen of arrogant vindt, zal wellicht ten volle kunnen genieten van dit uiterst originele antwoord op het uitgeholde tienerkomedie-genre.
Toch stijgt deze film verschillende keren uit boven de beperkingen van het komediegenre. Zoals gezegd zijn Enid en Rebecca veel minder zelfzeker dan ze laten uitschijnen. Hierdoor krijgt de film ook een melancholisch-nostalgisch randje die ook gereflecteerd wordt in de soundtrack. Na de knappe verzameling blues en country worden we nog getrakteerd op het Theme From Ghost World van David Kitay, een eenvoudig maar uiterst geslaagd melodietje dat dagenlang door je hoofd blijft zoemen.

Ghost World – The Original Motion Picture Soundtrack
Shanachie Entertainment Corp., 2001