De Amerikaanse droom aan diggelen

Voor confronterende verhalen die je met een onbehaaglijk gevoel achterlaten ben je bij A.M.Homes aan het juiste adres. Toch is er in ‘Dit boek redt je leven’ sprake van hoop, ja zelfs van voorzichtig optimisme.

Kathy Mathys

Ik ontmoet A.M.Homes vlak nadat ze geland is in Amsterdam. Het is haar niet aan te zien dat ze maar twee uur sliep. Ze is bijzonder alert, praatgraag en ziet er zowaar gelukkig uit. ‘Ik heb een hele weg afgelegd als schrijfster maar ook als mens. Door ouder te worden kijk ik anders tegen de dingen aan. Ik spui nog altijd veel kritiek maar ik heb ook meer begrip. Toen mijn uitgever hoorde dat mijn nieuwe roman ‘Dit boek redt je leven’ zou heten, dacht ze dat ik mijn verstand had verloren of dat de titel op zijn minst ironisch bedoeld was.’ Niets van dit alles: in haar jongste roman klinkt de schrijfster van ‘Het einde van Alice’, ‘Een brandbaar huwelijk’ en ‘Wat je moet weten’ zowaar hoopvol. Homes vertelt het verhaal van Richard Novak, die enkel in financieel opzicht een succesnummer is. Hij is gescheiden van zijn vrouw en vervreemd van zijn tienerzoon. De schatrijke Richard laat zich in zijn riante woning in Beverly Hills omringen door een diëtiste en een trainster. Wanneer hij na een onverklaarbare pijnaanval naar het hospitaal wordt afgevoerd, begint het Richard te dagen dat hij meer wil betekenen voor de mensen om hem heen. De voormalige asceet ontpopt zich geleidelijk aan tot een barmhartige samaritaan. Zijn goede daden halen zelfs het avondnieuws. Hoewel Homes net als in haar eerder werk wel eens spottend uit de hoek komt, is de teneur van ‘Dit boek redt je leven’ milder en lichtvoetiger. Jammer genoeg boet het doorgaans begeesterende proza van Homes hier in aan scherpte. Af en toe is er zelfs sprake van gemakzuchtige sentimentaliteit. Homes zelf ziet nochtans geen echte breuk tussen deze roman en de rest van haar oeuvre: ‘Ik heb altijd al geschreven over huwelijken en families en over mensen die zich afgesneden voelen van hun eigen leven. De manier waarop ik die thematiek nu heb benaderd is wel anders. In mijn verhalenbundel ‘De veiligheid der dingen’ uit 1990 slaagden de personages er nog niet in iets voor elkaar te betekenen. Nu lukt dat wel. In zekere zin was het moeilijker om dit boek te schrijven. Het is niet meteen een cool boek, maar ik vind het moedig.’

A.M.Homes groeide op in Washington D.C maar woont al jaren in New York. In tegenstelling tot vele van haar schrijvende stadsgenoten voelde ze zich niet geroepen om het te hebben over de aanslagen van 11 september 2001:
‘Voor de New York Times heb ik er een kort stukje over geschreven, maar ik had geen behoefte om er in een roman over te reflecteren. Ik werk altijd vanuit mijn verbeelding en dat zal niet gauw veranderen. Ik was ook getuige van de aanslagen en ik weet zeker dat ik die gebeurtenis niet onder fictieve vorm kan brengen. Toch heeft 9/11 ‘Dit boek redt je leven’ onrechtstreeks beïnvloed. Ik besefte namelijk meer dan ooit dat je maar beter iets kan maken van dit leven in plaats van de hele tijd in doodsangst rond te lopen. De eerste maanden na de aanslagen was ik zelf in de greep van die angst. Ik hoop dat mijn roman de lezers kan inspireren, want geloof me, de Amerikanen hebben daar echt wel nood aan. Het narcisme en de hebzucht in onze cultuur is zelden erger geweest. Niemand heeft oog voor het verleden of voor de toekomst, ik word er knettergek van. Als een natie haar verleden verwaarloost, als ze niet omzichtig omspringt met andere landen, dan kan dat fataal aflopen.’
Het is geen toeval dat ‘Dit boek redt je leven’ zich afspeelt in Los Angeles. Het is een stad die haar geschiedenis niet erkent: ‘Eigenlijk is het een a-historische plaats. Mensen bouwen er huizen op gevaarlijke kliffen en zelfs wanneer de huizen neervallen, zetten ze er nieuwe. Is dat domheid of optimisme? Ik twijfel nog. Mensen verhuizen er ook constant, ze zijn er minder gehecht aan een vaste plek. Toch is L.A. fascinerend. In zekere zin is het nog steeds het Wilde Westen. Ik heb de stad leren kennen als een plaats waar excentriekelingen terecht kunnen, oude hippies, vergeten schrijvers en actrices. De extreme weercondities zijn ook boeiend, bijna bijbels met al die orkanen en angstwekkende stormen. Iedereen heeft het steeds over het zonnige weer in L.A. maar ik vind het toch een surreële stad met een erg donkere kant.’ Over dit duistere L.A. schreef Homes in ‘Wat je moet weten’, haar vorige verhalenbundel. In elf subtiele verhalen toonde Homes de achterkant van de Amerikaanse droom. De sterkste verhalen speelden zich af in de buitenwijken van L.A. Homes’ suburbia is niet meteen een geruststellende plek. Er is sprake van disfunctionalisme, geweld, dood en ziekte. Sommige verhalen hadden een fantastische toets, waardoor ze als magisch-realistisch werden bestempeld. Ook ‘De veiligheid der dingen’ was gesitueerd in de suburbs, maar dan in die van New York. ‘Ik wil me niet vasthechten aan één bepaalde plek, ‘ zegt Homes. ‘Ik heb geschreven over L.A., New York, over de buitensteden. ‘Het einde van Alice’ speelt zich af in een gevangenis. Misschien schrijf ik ooit wel een roman over Europa, nadat ik er wat tijd heb gespendeerd. Ik ben gefascineerd door de vraag naar welk effect een bepaalde plaats heeft op iemands karakter. Bij mij is de locatie van een roman nooit zomaar een achtergrondgegeven. De setting wordt een personage.’

Homes’ proza wordt bijna altijd omschreven als shockerend, iets waar de schrijfster zich over verbaast. ‘Ik wil iets schrijven dat de mensen raakt, iets wat blijft hangen. Provoceren is nooit mijn bedoeling, al ben ik daar wel al van beschuldigd. Toch schrijf ik over zaken die je constant in alle kranten terugvindt. Als mijn proza schokkend is, dan zegt dat volgens mij vooral iets over onze wereld.’
Homes kreeg veel kritiek op ‘Het einde van Alice’, waarin een pedofiel, die één van zijn slachtoffers heeft vermoord, vanuit de gevangenis correspondeert met een achttienjarig meisje dat haar twaalfjarige buurjongen misbruikt. Bij ons werd de roman een tijdlang gebannen uit respect voor de slachtoffers van Marc Dutroux. Heeft Homes begrip voor die Belgische reactie?
‘Ergens wel, al vind ik toch dat een land slecht bezig is als het bepaalde boeken verbiedt. Ik wou met die roman namelijk vooral de dialoog over kindermisbruik mogelijk maken. Vragen zoals ‘Wie zijn seksuele criminelen?’, ‘Hoe functioneren ze in onze maatschappij?’ en ‘Wat kunnen we doen om misdrijven de voorkomen?’ zijn fundamenteel. Zolang we die conversatie niet voeren, zijn we allemaal medeplichtig aan kindermisbruik. In Amerika is de situatie geen haar beter. Daar worden de namen en adressen van vrijgekomen seksuele criminelen gepubliceerd. Dat zet volgens mij geen zoden aan de dijk. Nu, het Belgische verbod was niet uniek. Er waren veel verontwaardigde reacties en dat komt vooral doordat het boek je een erg oncomfortabel gevoel geeft als lezer. Aan de ene kant walg je van wat je leest, maar toch vind je het ook fascinerend. Je consumeert het verhaal met een gretigheid die je niet graag bij jezelf herkent. Dat was ook echt mijn bedoeling. Ik wou de lezer een spiegel voorhouden en de vraag stellen ‘Ben jij eigenlijk wel een moreel persoon?’ Natuurlijk is dat geen pretje, maar ik wil dan ook altijd iets vertellen. Entertainen volstaat voor mij niet.’
Homes vindt het ergens wel grappig dat ze zo vaak het etiket van grensverleggend krijgt, terwijl haar verhalen over moraliteit gaan. Ze ziet zichzelf als een traditionele auteur bij wie ethische kwesties altijd belangrijk zijn. In ‘Een brandbaar huwelijk’ laat een uitgeblust echtpaar hun huis in vlammen opgaan, in de hoop dat hun radicale daad iets zal veranderen ten goede. Homes schreef deze roman na ‘Het einde van Alice’, omdat ze behoefte had aan ‘iets lichters’. Toch is ‘Een brandbaar huwelijk’, ondanks de geslaagde gitzwarte komedie, zware kost.
‘De volwassenen in ‘Een brandbaar huwelijk’ denken alleen aan hun eigen noden en verlangens. De kinderen worden het hele verhaal door verwaarloosd en het is dan ook niet verwonderlijk dat het catastrofaal afloopt. Weet je, eigenlijk ben ik helemaal niet zo transgressief als wordt gezegd. In werkelijkheid ben ik conventioneel want al mijn werk gaat over de keuzes die mensen maken en de gevolgen daarvan. Dat is toch niets nieuws? Ik oordeel wel nooit over mijn personages. De lezer moet zelf kunnen beslissen wat hij vindt van Elaine en Paul uit ‘Een brandbaar huwelijk’. Is het hun schuld?’

Homes lacht wanneer ik opmerk dat er zoveel huizen gerenoveerd worden in haar werk. Ook in ‘Dit boek redt je leven’ is het een komen en gaan van verzekeringsagenten en schoonmaakfirma’s.
‘Eigenlijk is het bizar dat ik zoveel over de Amerikaanse vastgoedobsessie schrijf want ik woon zelf in een afgeleefd huurappartement in Manhattan. Voor veel Amerikanen is het bezit van een pronkwoning het ultieme streefdoel. Niets belichaamt het welslagen van de Amerikaanse droom zo sterk. In mijn werk heb ik al geregeld huizen laten afbranden, verzakken of ontploffen. Niet zo verwonderlijk als je schrijft over de illusie van de Amerikaanse droom. Ook Richard Novak realiseert hoe zijn rijkeluisbestaan op de top van een heuvel in Beverly Hills niet meer is dan een zeepbel. Ik denk dat Richard – en heel wat Amerikanen met hem – niet de juiste doelstellingen heeft. Neem nu bijvoorbeeld onze fascinatie met superhelden. Waarom zijn die zo populair in de Amerikaanse cultuur? Dat komt doordat het voor Amerikanen niet volstaat de held van hun eigen leven te zijn. Richard is ook zo. Hij wil niet alleen zichzelf redden maar ook de rest van L.A. Daar steek ik natuurlijk de draak mee. Op een bepaald moment redt Richard een ontvoerde vrouw en die gebeurtenis wordt getoond op tv. Meteen lanceert het kanaal een oproep of er nog superhelden als Richard rondlopen. Ze zien Richards heldendaad als een leuk concept voor een tv-serie. Ik spot ook met L.A.’s fascinatie voor goeroe’s en spirituele leiders. Nu weet ik wel dat er mensen zijn die baat hebben bij zo een cursus of seminarie. Alleen vind ik het nogal zielig dat Amerikanen niets anders doen dan leentjebuur spelen bij andere religies en culten. Ze hebben zelf geen spirituele traditie.’

Zopas is de verhalencollectie ‘Familie gezocht. Verhalen over adoptie’ verschenen. Eén van de bijdragen ‘Getuigenbescherming’ is van Homes en vertelt het waargebeurde verhaal van Homes’ ontmoeting met haar biologische ouders. De thematiek van afwezige ouders en achtergelaten kinderen is een constante in Homes’ werk. In ‘Getuigenbescherming’ doet ze nu ook haar eigen verhaal. Homes’ kennismaking met haar echte ouders was zo moeizaam en pijnlijk dat het niet bleef bij dit korte stukje. Momenteel werkt de schrijfster aan een non-fictieboek over haar ervaringen als adoptiekind.
‘Ik weet nu al zeker dat ik in de toekomst geen autobiografisch werk meer zal schrijven, het is te uitputtend. Wanneer ik als schrijfster mijn verbeelding laat werken, voel ik me een pak gelukkiger. Ik heb ook heel sterk het gevoel dat dit boek honderd procent accuraat en feitelijk moet zijn. Ik vertel niet zo veel over wat ik vind van mijn biologische ouders maar hun daden spreken voor zich. Eigenlijk waren het vreselijke mensen. Mijn moeder was de minnares van mijn vader, een man met een eigen gezin. Het was geen pretje om dit boek te schrijven maar voor mij voelde het aan als een noodzaak. Ik heb me jarenlang een buitenstaander gevoeld, iemand die nergens bijhoorde en nu begin ik beter te begrijpen waarom.’

**
A.M.Homes, Dit boek redt je leven. Vertaald door Gerda Baardman en Wim Scherpenisse, De Bezige Bij, Amsterdam, 348 blz.

De auteur

A.M.Homes (1961) is de auteur van de romans ‘Jack’, ‘Een brandbaar huwelijk’, ‘In een land van moeders’ en ‘Het einde van Alice’. Ze schreef ook de verhalencollecties ‘De veiligheid der dingen’ en ‘Wat je moet weten’. Homes levert ook bijdragen aan Vanity Fair en de New Yorker. ‘Dit boek redt je leven’ is haar nieuwste roman.