Lied op het leven

Dulce Maria Cardoso kreeg onlangs de Europese literatuurprijs voor haar prachtboek ‘Violetta en de engelen’.

Kathy Mathys

Het is laat en stormachtig op de weg. Een auto komt met een klap tot stilstand. Het lichaam van de inzittende ligt als een lappenpop over het stuur. Uit haar mond kruipt een straaltje bloed. De regen klettert op de ruiten. De Portugese Dulce Maria Cardoso opent ‘Violetta en de engelen’ met de dood van haar hoofdpersonage. Violetta is een zwaarlijvige vrouw die als vertegenwoordiger van ontharingswas het land doorkruist. Op parkeerplaatsen gaat ze op zoek naar eenzame lichamen. De naar verschraald zweet ruikende vrachtwagenchauffeurs kruipen voor even tegen haar aan en verdwijnen daarna in de nacht. Dat stoort Violetta niet. Ze heeft nooit echt kunnen wennen aan mensen. Op de dag van Violetta’s fatale ongeval heeft de veertigster belangrijke beslissingen genomen. Cardoso laat Violetta terugblikken op haar bewogen laatste 24 uur. Violetta’s moeder was een dominante vrouw met maniertjes die enkel aandacht had voor millefeuilles en éclairs. Toen Violetta als tiener zwanger werd, schaamden haar ouders zich diep, tot ze de honingzoete baby in hun armen kregen. Dora is een engel en Violetta noemt haar ‘het volmaakste stukje van mezelf’. Violetta’s vader kwam tijdens de Anjerrevolutie van 1974 onder vuur te liggen. Hij is een gelaten man die een kind verwekte bij zijn minnares. Op de dag van haar dood heeft Violetta eindelijk het huis van haar ouders verkocht, in de hoop het verleden te kunnen begraven.

Cardoso schreef een bezwerende roman die je het best in zo weinig mogelijk zittingen uitleest. Het is één lange stream of consciousness, een lied met weerkerende refreinen. Zo vertelt Violetta keer op keer ‘Ik ken de liefde van horen zeggen’ en zo herhaalt Dora ‘Alles wat jij aanraakt gaat dood.’ Qua stijl doet het denken aan het werk van Faulkner, al is Cardoso’s roman veel toegankelijker en geraak je nooit verstrikt in de woordenstroom. Een vrouw die op de openingspagina’s sterft en niet om kan met mensen, dat klinkt somber. Toch zit er pit en humor in dit boek. Violetta verzint levens voor de mensen die ze tegenkomt. In haar fantasie laat ze twee bankbedienden een affaire beginnen. Ze blaast de uitgebluste, roodogige kassières in supermarkten leven in. Cardoso wou een boek schrijven over een vrouw die als het ware een levende dode is: ‘Violetta is erg dik en tegenwoordig zijn mensen met een ernstig overgewicht zo goed als dood,’ vertelt Cardoso. ‘Niemand kijkt naar hen, iedereen bespot hen. Het lijkt wel alsof ze niet het recht hebben op een bestaan. Let wel, Violetta is niet hopeloos ongelukkig. Ze heeft een scherpe kijk op de wereld, in tegenstelling tot veel mensen die maar wat aanmodderen.’

Cardoso kreeg voor deze roman de Europese Literatuurprijs. Haar stijl is zinderend en Dora en Violetta zijn onvergetelijk. Toch oogstte ze niet enkel lof. Vooral in Portugal was er nogal wat kritiek op haar aanpak: ‘Ik schrijf over one night stands en over de eenzaamheid van seks. In Frankrijk en Portugal waren er mannelijke critici die daar schande over spraken. Ze vroegen zich af waarom ik het niet had over bloemen en kaarslicht. Ik schrijf over seks als een animale behoefte, zoiets als honger en dorst. Dat vonden ze ongepast voor een vrouw.’

Cardoso tekent de wereld die we kennen. Ze heeft het over de overdaad aan ruis en beeld rondom ons, het onmenselijke van shoppingcentra. Ze houdt van de poëzie in ‘Violetta en de engelen’ maar wil het in de toekomst over een andere boeg gooien. Haar taal moet eenvoudiger klinken. Ze begrijpt niet waarom zoveel auteurs nog schrijven in een haast 19de-eeuws idioom. ‘Mijn volgende boek speelt in chatrooms. Waarom schrijven zo weinigen over Facebook? Vinden ze dat misschien te min?’ In ‘Violetta en de engelen’ weerklinkt nog de taal van een elk woord zorgzaam oppoetsende dichter. Het is een schitterende roman die zich, net als de mooiste muziek, steeds weer laat lezen.

****
Dulce Maria Cardoso, Violetta en de engelen , Meulenhoff, 303 blz.Vertaald door Harrie Lemmens. Oorspronkelijke titel: O meus sentimentos.