Moderne martelaren

In ‘Hemelse golven’ ruilt een jonge Amerikaanse surfer het water voor een Taliban-trainingskamp. Pearl Abraham pleit voor een nieuw discours over terrorisme.

Tekst: Kathy Mathys

‘ Ik hoor vaak dat ik moeilijke boeken schrijf. Zowel in ‘Hemelse golven’ als in mijn vorige roman ‘ De zevende bedelaar’ sterft mijn hoofdpersonage en dat wordt me niet door iedereen in dank afgenomen. Ik wil het liefst dat lezers zich niet te zeer hechten aan personages want die zijn minder belangrijk dan de thema’s. Over elk van mijn boeken krijg ik de vraag waarom ik het verhaal niet afwerk. Volgens mij doe ik dat wel. Het is niet omdat je het ultieme lot van de personages niet kent, dat het boek onaf is.’ Aan het woord is de Amerikaanse schrijfster Pearl Abraham, die met ‘Hemelse golven’ haar vierde roman levert. Het boek vormt een tweeluik met ‘De zevende bedelaar’: in beide verliest een jongeman zich in een spirituele queeste, met de nodige kwalijke gevolgen. Abrahams nieuwste met zijn hippe surferstaaltje, zijn krullende en brakende golven is minder obscuur dan ‘De zevende bedelaar’. Toch is ook dit geen roman in de realistische traditie: ‘ Ik ben niet geïnteresseerd in gordijnen en tapijten, al die details in de psychologische roman. Net als Virginia Woolf ben ik gefascineerd door menselijke gedachtestromen en vooral door de vraag hoe die tot stand komen. Ik maak graag gebruik van collagetechnieken en schrik er niet voor terug om de krantenkoppen van de dag binnen te loodsen in mijn verhalen.’

Het zijn net die krantenkoppen die de aanleiding vormden voor ‘Hemelse golven’. In november 2001 keek Amerika vol walging naar tv-beelden van de arrestatie van John Walker Lindh, een 20-jarige Amerikaan die als Taliban-soldaat vocht in Afghanistan. ‘ Ik was geschokt door de reactie van mijn landgenoten,’ vertelt Abraham. ‘ Ze verketterden Lindh uit angst en woede en sloten hem op voor 20 jaar. Ze scholden zijn linkse, welgestelde ouders uit. Stel nu dat Lindh zijn zoektocht naar verdieping in de jaren 1970 had gemaakt, dan krijgen we een heel ander verhaal. Hij zou naar Indië zijn getrokken, zou er boeddhisme bestudeerd hebben en zou met dreadlocks teruggekeerd zijn naar de VS. Niets aan de hand. John Jude Parish, het hoofdpersonage in ‘ Hemelse golven’, had goede bedoelingen. Dat hij slecht terechtkomt, is niet zijn schuld. Ik zie hem als een slachtoffer van de complexe geopolitieke situatie waarin we leven. Jarenlang stond de VS aan de kant van de Taliban en plots is dat veranderd. Hoe kon John dit weten? In de meeste media vind je alvast geen duidelijke berichtgeving hierover. We mogen niet vergeten dat het in Pakistan voor 9/11 als positief werd beschouwd om naar een Taliban-trainingskamp te gaan en te vechten in Kasjmir.’

Soul surfers

Voor surfer John is het maar een kleine stap van profeten als Walt Whitman en Bob Dylan naar soefi-leraren. John wil, helemaal in Whitmaniaanse traditie, het hele leven omhelzen. Hij wil beweging, verdieping, avontuur. Zijn linkse, rijke ouders moedigen zijn interesse voor het niet-westerse aan. John trekt van de Sharia School in Brooklyn naar Pakistan.
‘ Het is geen toeval dat dit boek in een surfersmilieu speelt. John Jude is All American, een blonde knapperd, omringd door meisjes. Ik wou laten zien dat zijn zoektocht een heel Amerikaanse is. Onze meest geliefde dichter en profeet Walt Whitman heeft het ‘zelf’ verheerlijkt. Hij pleit voor individualiteit en zelfkennis – wat mystici gnosis noemen. Die zelfverwerkelijking is in essentie een erg Amerikaans gegeven. Het is dus zondermeer ironisch dat John gestraft wordt omdat hij Amerikaanse idealen nastreeft. Het surfersmilieu boeide me ook om andere redenen. Ik wou de link leggen met de soul surfers van de jaren 1970, die ook bezig waren met transcendentalisme. Verder was ik om stilistische redenen geïnteresseerd in het taaltje van surfers en skaters. Ik hou van het ritme van de tekst, de cadans, een ritme dat verder in roman terugkeert in de bidsessies.’
Op Abrahams website staat een provocerende trailer voor ‘Hemelse golven’, een beeldenreeks van martelaren, met Jezus Christus en zelfmoordterroristen binnen dezelfde sequentie.
‘ Volgens het woordenboek is een martelaar iemand die sterft voor een ideaal, je hoeft daarom niet akkoord te gaan met dat ideaal. Jeanne d’Arc was in haar tijd niet geliefd, pas honderden jaren later werd ze een heilige. Ik zeg niet dat we iedereen moeten gelijkschakelen maar het is wel interessant om op een andere manier na te denken over terrorisme. De nieuwste studies over terreur pleiten ervoor dat we terroristen niet langer zouden zien als irrationelen en gekken. Het zijn acteurs met rationele motieven. Het helpt niet om hen onmenselijk te noemen, zo drijf je hen nog meer van je af.’
Abraham komt uit een chassidisch milieu, ze gelooft niet meer maar in al haar boeken speelt de zoektocht naar of afwijzing van spiritualiteit een sleutelrol.
‘ Mijn thema’s zijn religie en zelfverwezenlijking. In al mijn boeken vind je jonge mensen die op zoek zijn. Zelfs als ik over ouderen schreef, zou ik die onderwerpen onderzoeken. Toen mijn debuut ‘The Romance Reader’ uitkwam, een verhaal over een vrouw die ontsnapt aan haar religieuze omgeving, stelde iedereen vragen over het autobiografische gehalte. Ik vond dat jammer, weinigen hadden het echt over de thema’s van het boek. Het probleem blijft me wat achtervolgen, vooral in de VS.’
Abraham ziet haar boeken als variaties op hetzelfde thema. Ze is niet bang om zichzelf te herhalen en gaat steeds op zoek naar nieuwe stijlen en registers: ‘Toen ik als piepjonge studente kennismaakte met mijn docent E.L. Doctorow zei hij “Iedere auteur schrijft steeds weer hetzelfde boek.” Hij had gelijk. Wel ga ik in elk boek experimenteren met de taal. In ‘De zevende bedelaar’ is me dat het best gelukt. Het is een erg literair werk vol verwijzingen naar de joods-Europese literatuur. Het is zonder enige twijfel mijn favoriet. Lezers verloren er zichzelf in. Ik zie ‘Hemelse golven’ dan ook als een toegankelijkere versie van dezelfde roman, al is de context heel anders.’

Pearl Abraham – Hemelse golven – Meulenhoff – 317 blz. Oorspronkelijke titel: American Taliban.